WULANGREH PAKUBUWANA IV

WULANG REH PAKUBUWANA IV

Naskah Serat Wulangreh (sumber: wikipedia.org), Channel Pusat Pelestarian & Pengembangan Budaya Adi Luhur, Monggo pinarak ing channel : www.youtube.com/c/omahdalang Jangan lupa beri dukungan untuk kembangkan channel ini dengan ; like subscribe, comment dan tekan tombol loncengnya

Wulangreh Pakubuwana IV, Salah satu penguasa keraton Jawa yang menciptakan karya sastra yang indah adalah Sampeyandalem Ingkang Sinuhun Kanjeng Susuhunan Pakubuwana IV, Raja Keraton Kasunanan Surakarta Hadiningrat. SISKS Pakubuwana IV lahir dari permaisuri SISKS Pakubuwana III yang bernama Gusti Kanjeng Ratu Kencana, pada hari Kamis Wage, 18 Rabiul Akhir 1694 Saka atau 2 September 1768 Masehi. Beliau memiliki nama kecil Raden Mas Subadya dan memegang pemerintahan selama 32 tahun (1788-1820). SISKS Pakubuwana IV wafat pada hari Senin Pahing, 25 Besar 1747 Saka atau 2 Oktober 1820 M. Salah satu hasil karya beliau yang terkenal dan hingga saat ini dijadikan acuan perilaku dan hidup manusia Jawa adalah Serat Wulang Reh. Ajaran yang dituliskan dalam tulisan ini meliputi ajaran moral, ilmu pengetahuan dan agama. Selain itu, tulisan ini mengajarkan bagaimana seorang penguasa menjalankan roda pemerintahannya. Bisa jadi Serat Wulang Reh merupakan salah satu tulisan mengenai kebijakan publik asli Jawa. Berikut disajikan serat Wulang Reh dalam bahasa aslinya, yakni bahasa Jawa serta terjemahan bebas dalam bahasa Indonesia di bagian belakang setiap bait.

Sêrat Wulang Rèh | WULANGREH PAKUBUWANA IV

Karya: SISKS Pakubuwana IV

I. Dhandhanggula

  1. Pamêdhare wasitaning ati | cumanthaka aniru pujôngga | dahat mudha ing batine | nanging kêdah ginunggung | datan wruh yèn akèh ngèsêmi | amêksa angrumpaka | basa kang kalantur | tutur kang katula-tula | tinalatèn rinuruh kalawan ririh | mrih padhanging sasmita (Inilah curahan hati | berlagak meniru pujangga | karena masih muda dan bodoh | maka perlu dibesarkan hatinya | tak sadar banyak yang mencibir | memaksa diri merangkai kata | bahasa yang melantur | nasehat yang telah terlupakan | namun dikerjakan dengan telaten dan seksama | agar terang makna yang ingin disampaikan.)
  2. Sasmitaning ngaurip puniki | mapan ewuh yèn nora wêruha | tan jumênêng ing uripe | akèh kang ngaku-aku | pangrasane sampun udani | tur durung wruh ing rasa | rasa kang satuhu | rasaning rasa punika | upayanên darapon sampurna ugi | ing kauripanira (Makna kehidupan itu | sungguh sayang bila tak tahu | tidak kokoh hidupnya | banyak orang mengaku | perasaannya sudah dipahami | padahal belum tahu rasa | rasa yang sesungguhnya | hakikat rasa itu adalah | usahakan supaya sempurna | dalam kehidupanmu.)
  3. Jroning Kuran goning rasa yêkti | nanging ta pilih ingkang uninga | kajaba lawan tuduhe | nora kêna dèn awur | ing satêmah nora pinanggih | mundhak katalanjukan | têmah sasar-susur | yèn sira ayun waskitha | sampurnane ing badanira puniki | sira anggêgurua (Di dalam Al Quran terdapat rasa yang nyata | tapi tidak akan kau temukan | kecuali atas petunjuk-Nya | tidak boleh asal-asalan | di kemudian tidak ketemu | malah terjerumus | akhirnya tersasar | bila kamu ingin memahami | kesempurnaan hidupmu | maka bergurulah.)
  4. Nanging yèn sira gêguru kaki | amiliha manungsa kang nyata | ingkang bêcik martabate | sarta kang wruh ing khukum | kang ngibadah lan kang wirangi | sokur olèh wong tapa | ingkang wus amungkul | tan mikir pawèwèhing lyan | iku pantês sira guronana kaki | sartane kawruhana (Namun apabila engkau ingin berguru | pilihlah manusia yang nyata | yang bermartabat baik | dan yang mengerti hukum | yang beribadah dan sederhana | syukur dapat pertapa | yang telah lebih [ilmunya] | tak lagi memikirkan pemberian orang | itu pantas engkau jadikan guru | dan diminta petunjuknya.)
  5. Lamun ana wong micorèng ngèlmi | tan mupakat ing patang prakara | aja sira age-age | anganggêp nyatanipun | saringana dipun barêsih | limbangên lan kang patang | prakara rumuhun | dalil khadis lan ijêmak | lan kiyase papat iku salah siji | anaa kang mupakat  (Jika ada orang yang pintar dalam ilmu | tak bersepakat dalam empat perkara | jangan engkau tergesa | menganggapnya betul | saringlah dengan teliti | pertimbangkan empat perkara tadi | dalil, hadist dan ijma’ | dan qiyasnya antar empat itu salah satu | ada yang bersepakat.)
  6. Ana uga kêna dèn antêpi | yèn ucul saking patang prakara | nora enak lêgêtane | tan wurung tinggal wêktu | panganggêpe wus angêngkoki | aja kudu sêmbahyang | wus salat katèngsun | banjure buwang sarengat | batal karam nora nganggo dèn rawati | bubrah sakèhing tata (Ada juga ketika diikuti | jika tidak sesuai dengan yang empat hal tersebut | tidak enak jika dijalankannya | akhirnya hanya menghabiskan waktu saja | anggapannya telah menguasai | [sebagai contoh ada yang mengajarkan] jangan mengerjakan shalat | karena dahulunya telah menjalankannya | sehingga hal itu meninggalkan syari’at | batal dan haram tidak dijaga | sehingga merusak aturan.)
  7. Angèl têmên ing jaman samangkin | ingkang pantês kêna ginuronan | akèh wong jaja ngèlmune | lan arang ingkang manut | yèn wong ngèlmu ingkang nêtêpi | ing panggawening sarak | dèn arani luput | nanging ta asasênêngan | nora kêna dèn wor kêkarêpannèki | pêpancène priyôngga (Sungguh sulit jaman sekarang | siapa yang pantas diteladani | banyak yang hebat ilmunya | tetapi jarang yang taat | jikalau orang berilmu yang menjelaskan | bahwa perbuatan itu buruk [malah] dikatakan salah | tetapi itu hak masing-masing | tidak bisa disamakan keinginan orang masing-masing berbeda.)
  8. Ingkang lumrah ing môngsa puniki | mapan guru ingkang golèk sabat | tuhu kuwalik karêpe | kang wis lumrah karuhun | jaman kuna mapan ki murid | ingkang padha ngupaya | kudu anggêguru | ing mêngko iki ta nora | kyai guru naruthuk ngupaya murid | dadia kanthinira (Umumnya di jaman sekarang | justru guru yang mencari murid| benar-benar terbalik keadaannya | yang biasa terjadi dulu | di jaman dulu muridlah | yang harus berupaya | mencari guru | tapi sekarang tidak | Kyai Guru berkeliaran mencari murid | agar ikut dengannya.)

II. Kinanthi | WULANGREH PAKUBUWANA IV

  1. Padha gulangên ing kalbu | ing sasmita amrih lantip | aja pijêr mangan nendra | ing kaprawiran dèn kèsthi | pêsunên sariranira | cêgahên dhahar lan guling (Mari latih dan pahami hati | agar perasaan bisa lebih tajam | jangan hanya makan dan tidur | watak kesatria harus dipelajari | latih badan dan tubuhmu | kurangi makan dan tidur.)
  2. Dadia lakunirèku | cêgah dhahar lawan guling | lan aja kasukan-sukan | anganggoa sawatawis | ala watêke wong suka | nyuda prayitna ing batin (Jadikanlah kebiasaanmu | mengurangi makan dan tidur | dan jangan suka bersenang-senang | kurangilah sementara | jeleklah watak orang yang hanya bersenang-senang| akan mengurangi kewaspadaan batin.)
  3. Yèn wis tinitah wong agung | aja sira gunggung dhiri | aja lêkêt lan wong ala | kang ala lakunirèki | nora wurung ngajak-ajak | satêmah anênulari (Jika sudah ditakdirkan jadi pembesar | janganlah kamu menyombongkan diri | jangan dekat dengan orang berwatak jelek | yang buruk perilakunya | niscaya akan mengajak | pada akhirnya akan menularimu.)
  4. Nadyan asor wijilipun | yèn kalakuane bêcik | utawa sugih carita | carita kang dadi misil | iku pantês rakêtana | darapon mundhak kang budi (Meski berasal dari rakyat jelata | jika wataknya bagus | atau yang banyak cerita | cerita yang jadi hikmah | dialah pantas kau dekati | agar meningkat akal budimu.)
  5. Yèn wong anom pan wis tamtu | manut marang kang ngadhêpi | yèn kang ngadhêp akèh bangsat | datan wurung bisa juti | yèn kang ngadhêp kèh durjana | nora wurung bisa maling (Jika para pemuda memang sudah sepatutnya | akan mengikuti siapa yang diperkawan | jika yang diperkawan banyak orang licik | paling-paling akan bisa berjudi | jika yang diperkawan banyak penjahat | akhirnya juga akan jadi pencuri.)
  6. Sanadyan ta nora milu | pasthi wruh solahing maling | kaya mangkono sabarang | panggawe ala puniki | sok wêruh anuli bisa | yèku panuntuning eblis (Kendati kamu tidak ikut-ikutan | namun tahu cara mencuri | begitulah semuanya | kelakuan buruk ini | meski cuma melihat akan cepat bisa | itulah tuntunan iblis.)
  7. Panggawe bêcik puniku | gampang yèn wus dèn lakoni | angèl yèn durung kalakyan | aras-arasên nglakoni | tur iku dèn lakonana | muphangati badannèki (Perbuatan baik itu | mudahnya jika sudah dilakukan | tapi sulit jika jika belum dilakukan | terasa berat untuk melakukan | walau demikian lakukanlah | karena akan bermanfaat bagi dirimu.)
  8. Lan wong anom-anom iku | kang kanggo ing môngsa iki | andhap asor dipun simpar | umbag gumunggunging dhiri | obrol umuk kang dèn gulang | kumênthus lawan kumaki (Dan anak muda-muda itu | yang terjadi di masa sekarang | sopan santun sudah dibuang | sombong dan selalu tinggi hati | membual yang dikerjakan | berlagak bisa dan berlagak lebih pintar.)
  9. Sapa sira sapa ingsun | angalunyat sarta êdir | iku lêlabête uga | nom-noman adoh wong bêcik | êmoh angrungu carita |carita ala lan bêcik (Membanggakan diri sendiri | egois dan tak peduli | itulah lambang orang yang buruk | pemuda yang jauh dari orang baik | tak mau mendengarkan petuah | yang jelek dan yang baik.)
  10. Carita pan wus kalaku | panggawe ala lan bêcik | tindak bênêr lan kang ora | kalêbu jro caritèki | mulane aran carita | kabèh-kabèh dèn kawruhi (Cerita yang telah terjadi | perbuatan buruk dan baik | tindakan benar dan yang tidak | termasuk dalam cerita ini | mulanya aku ceritakan | agar semua hal diketahui.)
  11. Mulane wong anom iku | bêcik ingkang atabêri | jêjagongan lan wong tuwa | ingkang sugih kojah ugi | kojah iku warna-warna | ana ala ana bêcik (Maka, orang muda itu | sebaiknya agar rajin | duduk dengan orang tua | yang banyak bicara | pembicaraan itu bermacam-macam | ada yang baik, ada yang buruk.)
  12. Ingkang bêcik kojahipun | sira anggoa kang pasthi | ingkang ala singgahana | aja sira anglakoni | lan dèn awas wong akojah | iya ing môngsa puniki (Yang baik pembicaraannya | bawalah dengan cermat | yang jelek simpankan | jangan kau lakukan | dan waspadailah orang yang berbicara | di masa sekarang ini.)
  13. Akèh wong kang sugih wuwus | nanging dèn sampar pakolih | amung badane priyôngga | kang dèn pakolihkên ugi | panastène kang dèn umbar | tan anganggo sawatawis (Banyak orang yang bisa bicara | namun entah bagaimana hasilnya | cuma dirinya sendiri | yang akhirnya mendapatkan | emosinya yang dikedepankan | tanpa ada pengurangan.)
  14. Aja na wong bisa tutur | ngêmungna ingsun pribadi | aja na kang amêmadha | angrasa pintêr pribadi | iku setan nunjang-nunjang | tan pantês dipun parêki (Jangan ada orang yang bisa menasihati | kecuali pada diri sendiri | jangan sampai ada yang menyamai | merasa lebih pintar | inilah setan gentayangan | tak pantas didekati.)
  15. Sikakna dèn kaya asu | yèn wong kang mangkono ugi | dahwèn opèn nora layak | yèn sira sandhingan linggih | nora wurung katularan | bêcik singkirana ugi (Usirlah seperti anjing | jika ada orang yang demikian itu | ditegur-sapapun tidak pantas | jika kamu duduk berdampingan | nanti kamu akan tertular | sebaiknya jauhilah.)
  16. poma-poma wêkas ingsun | mring kang maca layang iki | lair batin dèn èstokna | saunine layang iki | lan dèn bêkti mring wong tuwa | ing lair prapta ing batin (Sungguh ingatlah pesanku | kepada yang membaca tulisan ini | secara lahir batin lakukanlah| apa yang dituturkan tulisan ini | dan berbaktilah kepada orang tua| baik secara lahir maupun batin.)

III. Gambuh | WULANGREH PAKUBUWANA IV

  1. Sêkar gambuh ping catur | kang cinatur polah kang kalantur | tanpa tutur katula-tula katali | kadaluwarsa katutuh | kapatuh pan dadi awon (Tembang Gambuh yang empat | yang mengisahkan perbuatan yang berlebihan | tanpa cerita akan menemui sengsara | terlambat dan dipersalahkan | dituduh sehingga menjadi jelek.)
  2. Aja nganti kabanjur | sabarang polah kang nora jujur | yèn kabanjur sayêkti kojur tan bêcik | bêcik ngupayaa iku | pitutur ingkang sayêktos (Janganlah sampai terlanjur | semua perbuatan yang tidak jujur | jika terlanjur pasti hancur dan tidak baik | lebih baik coba penuhi | nasihat yang baik-baik.)
  3. Pitutur bênêr iku | sayêktine apantês tiniru | nadyan mêtu saking wong sudrapapèki | lamun bêcik gone muruk | iku pantês sira anggo (Nasihat baik itu | sesungguhnya pantas untuk ditiru | walau nasihat itu berasal dari orang biasa | jika baik ajarannya | itu pantas kamu turuti.)
  4. Ana pocapanipun | adiguna adigang adigung | pan adigang kidang adigung pan èsthi | adiguna ula iku | têlu pisan mati sampyoh (Ada pepatah yang mengatakan | adiguna, adigang, adigung | yang adigang itu adalah kijang, yang adigung itu gajah | yang adiguna itu ular | ketiganya mati bersama-sama.)
  5. Si kidang umbagipun | angandêlkên kêbat lumpatipun | pan si gajah ngandêlakên gêng ainggil | ula ngandêlakên iku | mandine kalamun nyakot (Kesombongan si kijang | mengandalkan cepat lompatannya | sedang gajah menyombongkan tinggi besarnya | ular menyombongkan | ampuh bisanya jika menggigit.)
  6. Iku upamanipun | aja ngandêlakên sira iku | sutèng nata iya sapa ingkang wani | iku ambêke wong digung | ing wusana dadi asor (Itu sebagai ibaratnya | janganlah kau menyombongkan | karena putra raja siapakah yang akan berani | itu kesombongan orang yang merasa kuat | akhirnya akan menjadi nista.)
  7. Adiguna puniku | ngandêlakên kapintêranipun | samubarang kabisan dipun dhèwèki | sapa pintêr kaya ingsun | tuging prana nora enjoh (Adiguna itu | mengandalkan kepandaiannya | segala keahlian dimiliki sendiri | siapakah yang pandai seperti saya ini | pada akhirnya tidak bisa apa-apa.)
  8. Ambêk adigang iku | ngandêlakên kapintêranipun | para tantang candhala anyênyampahi | tinêmênan nora pêcus | satêmah dadi gêguyon (Tabiat adigang itu | mengandalkan keberaniannya | suka menantang hal yang tidak baik dan suka mendoakan kejelekan | jika tantangannya dipenuhi maka tidak bisa apa-apa | sehingga menjadi tertawaan.)
  9. Ing wong urip puniku | aja nganggo ambêk kang têtêlu | anganggoa rèrèh ririh ngati-ati | dèn kawangwang barang laku | dèn waskitha solahing wong (Di dalam kehidupan ini | jangan bertabiat tiga yang tersebut | bersikaplah sabar dan hati-hati | pertimbangkanlah dalam setiap tindakan | dan pahamilah kelakuan setiap manusia.)
  10. Dene katêlu iku | si kidang suka ing patinipun | pan si gajah alena patinirèki | si ula ing patinipun | ngandêlkên upase mandos (Sedangkan sifat tiga tersebut | Si kijang mati karena menyerempet bahaya| sedang si gajah mati karena terlena | sedang si ular matinya | karena mengandalkan racunnya.)
  11. Katêlu nora patut | yèn tiniru mapan dadi luput | titikane wong anom kurang wêwadi | bungah akèh wong anggunggung | wêkasane kajalomprong (Ketiganya sangat tidak pantas | jika ditiru akan menjadi celaka | ciri pemuda itu kurang berhati-hati | senang hati bila banyak orang memuji | pada akhirnya akan celaka.)
  12. Yèn wong anom puniku | kakehan panggunggung dadi kumprung | pêngung bingung wêkasane pan angoling | yèn dèn gunggung muncu-muncu | kaya wudun mèh macothot (Lazimnya pemuda itu | jika banyak yang memuji akan semaunya sendiri [jadi] bodoh dan bingung akhirnya jumpalitan | jika dipuji membanggakan diri | bagaikan bisul hampir pecah.)
  13. Ing wong kang padha gunggung | pan sapele iku pamrihipun | mung warêge wadhuk kalimising lathi | lan têlêsing gondhangipun | rêruba alaning uwong (Sedangkan bagi yang memuji | sangat sederhana tujuannya | hanya menginginkan kenyangnya perut dan basah bibirnya | dan basah tenggorokannya | sehingga mengumbar kesalahan orang lain.)
  14. Amrih parêk kang iku | yèn wus kanggêp nuli gawe umuk | pan wong akèh sayêktine padha wêdi | tan wurung tômpa pisungsung | adol sanggup sakèhing wong (Agar mudah mendekati [penguasa] | jika sudah dekat kemudian menyombongkan diri | agar orang menjadi takut | pada akhirnya memperoleh kehormatan | [dengan] menjual hasil kerja orang lain)
  15. Amrih parêka iku | nora pantês cêdhak mring wong agung | nora wurung anuntun panggawe juti | nanging ana pantêsipun | wong mangkono didhêdhêplok (Jika orang yang demikian itu | tidak pantas dekat dengan pemimpin | pada akhirnya menuntun pada perbuatan buruk| namun ada juga pantasnya | orang yang demikian ditumbuk.)
  16. Aja kakehan sanggup | durung wêruh tuture agupruk | tutur nêmpil panganggêpe wruh pribadi | pangrasane kèh wong gunggung | kang wis wêruh amalengos (Jangan selalu mengaku bisa | belum tahu hanya banyak bicara | cerita orang lain dianggap pengalaman sendiri | dikira akan banyak orang yang akan memujanya | bagi yang telah mengetahuinya akan membuang muka.)
  17. Aja nganggo sirèku | kalakuan kang mangkono iku | datan wurung tinitenan dèn cirèni | mring pawong-sanak sadulur | nora nana kang pitados (Janganlah engkau contoh | kelakuan yang seperti itu | tidak lain akan diperhatikan kekurangannya | oleh para kerabat dan saudaranya | akhirnya tidak akan ada yang mempercayainya.)

IV. Pangkur | WULANGREH PAKUBUWANA IV

  1. Kang sêkar pangkur winarna | lêlabuhan kang kanggo wong ngaurip | ala lan bêcik puniku | prayoga kawruhana | adat waton puniku dipun kadulu | miwah ta ing tatakrama | dèn kaèsthi siyang ratri (Inilah tembang Pangkur menjelaskan | pengan bagi kehidupan manusia| baik dan buruk itu | sebaiknya pahamilah | pedoman adat itu perhatikanlah | dan juga aturan sopan santun| latihlah baik siang maupun malam.)
  2. Dêduga lawan prayoga | myang watara rêringa ayya lali | iku parabot satuhu | tan kêna tininggala | tangi lungguh angadêg tuwin lumaku | angucap mênêng anendra | duga-duga nora kari (Pertimbangan untuk kebaikan | kecurigaan jangan sampai lupa | itu adalah alat yang perlu | jangan sampai ditinggalkan | saat bangun, duduk, berdiri dan saat berjalan | ketika berkata, diam dan tidur | pertimbangan jangan sampai tertinggal.)
  3. Muwah ing sabarang karya | ing prakara gêdhe kalawan cilik | papat iku datan kantun | kanggo sadina-dina | lan ing wêngi nagara muwah ing dhusun | kabèh kang padha ambêkan | papat iku nora kari (Dan dalam setiap tindakan | dalam masalah besar atau kecil | yang empat itu jangan sampai ditinggalkan | pergunakanlah dalam setiap harinya | dan juga pada malam hari, dalam urusan kenegaraan atau di desa | serta ketika sedang bersama dengan yang masih bernafas | yang empat itu jangan sampai ditinggalkan.)
  4. Kalamun ana manungsa | anyinggahi dugi lawan prayogi | iku watêke tan patut | awor lawan wong kathah | wong diksura daludur tan wruh ing êdur | aja sira pêdhak-pêdhak | nora wurung nêniwasi (Jika ada manusia | meninggalkan pertimbangan atas yang sebaiknya | wataknya tidak pantas bergaul dengan orang banyak | itu manusia yang suka berbuat jahat, semaunya sendiri dan tidak memiliki aturan | janganlah kau mendekatinya | tidak lain akan membuat celaka.)
  5. Mapan watêking manungsa | pan katêmu ing laku lawan linggih | solah muna-muninipun | pan dadya panêngêran | kang apintêr kang bodho miwah kang luhur | kang asor lawan malarat | tanapi manungsa sugih (Bahwa watak manusia | bisa dilihat dari cara berjalan dan duduknya | serta tingkah dan tutur katanya | itu semua sebagai pertanda | siapa yang pintar, bodoh atau luhur | yang rakyat jelata dan yang melarat | atau orang kaya.)
  6. Ngulama miwah maksiyat | wong kang kêndêl tanapi wong kang jirih | durjana bêbotoh kaum | lanang wadon pan padha | panitiking manungsa wêwatêkipun | apadene wong kang nyata | ing pangawruh kang wis pasthi (Para ulama dan ahli maksiat | orang pemberani atau orang penakut | para durjana dan penjudi | laki dan perempuan itu semuanya sama | ciri manusia adalah wataknya | namun bagi orang yang ahli | tahu apa yang sudah digariskan.)
  7. Tinitik ing solah muna | lawan muni ing laku lawan linggih | iku panêngêran agung | winawas ginraita | pramilane ing wong kuna-kuna iku | yèn amawas ing sujanma | datan amindhogawèni (Dilihat dari tingkah lakunya | ucapannya, cara berjalan dan duduknya | itulah tanda yang sangat jelas | bisa dilihat dan dikira-kira | sehingga orang pada jaman dahulu | jika menilai seseorang | tidak akan dua kali kerja.)
  8. Ginulang sadina-dina | wiwekane tuwin basa basuki | ujub riya kibiripun | sumungah tan kanggonan | mung sumendhe ing karsanira Hyang Agung | ujar sirik kang rinêksa | kautaman olah wadi (Karena sudah menjadi kebiasan setiap harinya | pertimbangannya tepat mengarah kepada keselamatan | sifat sombong dan merasa sucinya | pergi menjauh tidak ada pada dirinya | hanya berserah diri atas kehendak Tuhan Yang Maha Agung | perbuatan syirikpun terjaga | mengutamakan melatih batin.)
  9. Ing môngsa mêngko pan arang | kang katêmu ing basa kang basuki | ingkang lumrah wong puniku | drêngki droi lan dora | irèn mèrèn panastèn lawan kumingsun | openan nora pasaja | jail muthakil bêsiwit (Di jaman sekarang sudah sangat jarang | menemukan kalimat yang [mengarah kepada] keselamatan | pada umumnya manusia itu | dengki, berkhianat dan berdusta | iri, dengki, panas hati, sombong | perhatian kepada orang lain karena ada maksud | jahil, culascurang.)
  10. Alaning liyan dèn andhar | ing bêciking liyan dipun simpêni | bêcike dhewe ginunggung | kinarya pasamuwan | nora ngrasa alane dhewe ngêndhukur | wong kang mangkono watêknya | nora pantês dèn pêdhaki (Kejelekan orang lain disebarkan | kebaikan orang lain ditutupi | kebaikan diri dibesar-besarkan | dibuat cerita dalam suatu jamuan | tidak merasa kejelekan diri sendiri sangat banyak | orang yang seperti itu wataknya | tiada pantas kau dekati)
  11. Iku wong dur bala murka | nora nana marême ing jro ngati | sabarang karêpanipun | nadyan wisa katêkan | karêpane nora marêm saya banjur | luamah lawan amarah | iku ingkang dèn tut wuri (Itu orang angkara murka | tidak pernah merasa puas di dalam hatinya | segala keinginannya | meski telah tercapai | tidak pernah puas dan semakin besar keinginannya | nafsu lawwamah dan amarah itulah yang dituruti.)
  12. Ing sabarang tingkah polah | yèn angucap tanapi lamun linggih | sungkan kasosor bêkipun | pan lumuh kaungkulan | ing sujanma pangrasane dhèwèkipun | pan norana kang amadha | angrasa luhur pribadi (Dalam setiap tingkah laku | jika berbicara ataupun duduk | tidak mau kalah itu tabiatnya | dan tidak mau ada yang mengungguli | terhadap orang lain, dipikir hanya dirinya | tidak ada yang bisa menyamai | merasa dirinya paling luhur.)
  13. Aja nêdya katempelan | ing wêwatêk kang tan pantês ing budi | watêk rusuh nora arus | tunggal lawan manungsa | dipun sami karya labuhan kang patut | darapon dadi tuladha | tinuta ing wuri-wuri (Jangan sampai kau punyai | watak yang tak pantas menurut akal budi | watak kotor dan semaunya sendiri | maka ketika dirimu bergaul dengan manusia | agar selalu memantaskan sikap yang baik | agar bisa menjadi teladan | menjadi panutan di belakang hari.)
  14. Aja lonyo lèmèr genjah | angrong pasanakan nyumur gumuling | ambuntut arit puniku | watêkan tan raharja | pan wong lonyo nora kêna dipun êtut | monyar-manyir tan antêpan | dene lèmèrên puniki (Jangan lonyo, lemer dan genjah | angrong pasanakan dan nyumur gumuling ambuntut arit itu | watak yang tidak baik | untuk orang [bersifat] lonyo tidak bisa menjadi panutan | gampang goyah tanpa pedoman | sedangkan yang lemer)
  15. Parapenginan têgêsnya | genjah iku cecegan barang kardi | angrong pasanak liripun | rêmên olah miruda | mring rabine sadulur miwah ing batur | mring sanak myang pasanakan | sok sênênga dèn ramuhi (Gampang tergiur artinya| genjah adalah mendahului pekerjaan sebelum waktunya | angrong pasanakan maknanya | senang menggoda | istri saudaranya serta terhadap pembantunya | terhadap kerabat dan teman-temannya | sering senang usil dan menggodanya.)
  16. Nyumur gumuling têgêsnya | ambêlawah datan duwe wêwadi | nora kêna rubung-rubung | wêwadine dang wutah | buntut arit puniku pracekanipun | abênêr ing pangarêpan | nanging garèthèl ing wuri (Nyumur gumuling artinya | terhadap orang lain tidak bisa merahasiakan | tak boleh di depan orang banyak | maka rahasianya tumpah | mbuntut arit itu maknanya | hanya membenarkan di depan orang | namun di belakang menggerutu.)
  17. Sabarang kang dipun ucap | nora wurung amrih olèh pribadi | iku labuhan tan patut | aja anêdya telad | mring watêkan nênêm prakara puniku | sayogyane ngupayaa | lir mas tumimbul ing warih (Segala yang dikatakannya | tidak lain agar menguntungkan diri sendiri | itu tindakan yang tidak pantas | jangan sampai kau miliki | atas sifat yang enam jenis tersebut | sebaiknya berusahalah | bagaikan emas terapung di atas air [tembang Maskumambang].)

V. Maskumambang | WULANGREH PAKUBUWANA IV

  1. Nadyan silih bapa biyung kaki nini | sadulur myang sanak | kalamun muruk tan bêcik | nora pantês yèn dèn nuta (Walaupun ayah ibu, kakek dan nenek | saudara dan kerabat | jika mengajari hal yang tidak baik | tidak pantas untuk diturut.)
  2. Apan kaya mangkono watêkan iki | sanadyan wong tuwa | yèn duwe watêk tan bêcik | miwah tindak tan prayoga (Jika memang demikian perwatakannya | walaupun itu orang tua | jika mempunyai watak tidak baik | maka akan bertindak tidak baik.)
  3. Aja sira niru tindak kang tan bêcik | nadyan ta wong liya | lamun pamuruke bêcik | miwah tindake prayoga (Jangan kau tiru tindakan yang tidak baik | walaupun orang yang asing | jika mengajarkan tentang kebaikan | dan kelakuannya memang benar.)
  4. Iku pantês sira tirua ta kaki | miwah bapa biyang | amuruk watêkan bêcik | iku kaki èstokêna (Itu pantas kau ikuti anakku | adapun ayah ibu | yang mengajari watak yang baik | itu wahai anakku, patuhilah.)
  5. Wong tan manut pitutur wong tuwa ugi | pan nêmu duraka | ing dunya tumêkèng akir | tan wurung kasurang-surang (Orang yang tidak patuh nasihat orang tua juga | berarti durhaka | baik di dunia sampai akhirat | tak lain sengsara hidupnya.)
  6. Maratani ing anak putu ing wuri | dèn padha prayitna | aja na kang kumawani | ing bapa tanapi biyang (Akan menurun sampai anak cucu di belakang hari | maka berhati-hatilah | jangan sampai ada yang berani | kepada ayah dan ibunya.)
  7. Ana uga etang-etangane kaki | lêlima sinêmbah | dununge sawiji-wiji | sêmbah lêlima punika (Ada juga hitungannya wahai anakku | lima yang harus dipatuhi | penjelasannya satu demi satu | mematuhi yang lima itu.)
  8. Ingkang dhingin rama ibu kaping kalih | marang maratuwa | lanang wadon kang kaping tri | ya marang sadulur tuwa (Yang pertama patuhilah ayah ibumu, kedua | pada mertuamu | baik laki-laki maupun perempuan, ketiga | adalah kepada saudara tua.)
  9. Kaping pate ya marang guru sayêkti | sêmbah kaping lima | ya marang gustinirèki | parincine kawruhana (Keempat adalah kepada guru | patuh yang kelima | yaitu pada Tuhan-mu | rinciannya)
  10. Pramilane rama ibu dèn bêktèni | kinarya jalaran | anane badan puniki | winêruhkên padhang hawa (Mengapa ayah ibu dihormati | karena sebagai sebab | adanya raga dirimu | yang menjadi sebab mengetahui terang dunia.)
  11. Uripira pintêr samubarang kardi | saking ibu rama | ing batin saking Hyang Widhi | mulane wajib sinêmbah (Hidupmu menjadi tahu tentang segala hal | adalah dari ayah dan ibu | sedang hakikatnya adalah dari Tuhan yang Maha Esa | sehingga wajib dipatuhi.)
  12. Pan kinarsakakên ing Hyang Kang Linuwih | kinarya lantaran | anèng ing dunya puniki | wêruh ing bêcik lan ala (Dan akan mendapat berkah dari Tuhan Yang Maha Segalanya | sebagai perantara | atas dirimu ada di dunia ini | sehingga mengetahui yang baik dan yang buruk.)
  13. Saking ibu rama margane udani | mila maratuwa | lanang wadon dèn bêktèni | awèh rasa ingkang nyata (Dari ibu dan ayah sebagai jalan mengetahui | sedangkan mertua | yang laki-laki dan perempuan harus dihormati | karena memberi rasa yang nyata.)
  14. Sajatine rasa kang mêncarkên wiji | sêmbah kaping tiga | mring sadulur tuwa ugi | milane sadulur tuwa (Rasa yang sejati sebagai berkembang biaknya biji | hormat yang ketiga | kepada saudara tua | karena saudara tua.)
  15. Pan sinêmbah gêgêntine bapa iki | pan sirnaning bapa | sadulur tuwa gumanti | ingkang pantês sira nuta (Wajib disembah karena sebagai pengganti ayah | jika ayah telah meninggal dunia | saudara tualah sebagai penggantinya | yang harus engkau turut.)
  16. Ing sawarah-wuruke ingkang prayogi | sêmbah kang kaping pat | ya marang guru sayêkti | marmane guru sinêmbah (Atas segala ajaran dan nasihat yang baik | hormat yang keempat | adalah kepada guru | sebabnya guru harus dihormati adalah.)
  17. Kang atuduh marang sampurnaning urip | tumêkèng antaka | madhangkên pêtênging ati | ambênêrkên marga mulya (Yang mengajarkan tentang kesempurnaan hidup | sampai dengan meninggal dunia | yang memberi penerang kegelapan hati | yang mengarahkan ke jalan kemuliaan.)
  18. Wong duraka ing guru abot pribadi | pramila prayoga | minta asih siyang ratri | ywa nganti suda sihira (Orang yang durhaka kepada guru sangat berat hidupnya | sehingga sebaiknya | mohon kasih sayangnya di siang dan malam hari | jangan berkurang kasih sayangmu.)
  19. Kaping lima dununge sêmbah puniki | mring gusti kang murba | ing pati kalawan urip | miwah sandhang lawan pangan (Yang kelima jenis sembah itu | kepada Tuhan Pencipta Alam | dan yang menguasai kematian dan kehidupan | serta yang memberi pakaian dan makanan.)
  20. Wong nèng dunya wajib manuta ing Gusti | lawan dipun awas | sapratingkahe dèn kèsthi | aja dupèh wus awirya (Orang hidup di dunia wajib mematuhi Tuhan | dan juga harus waspada | segala tingkah lakunya harus diperhatikan | jangan karena telah serba bisa.)
  21. Nora beda putra santana wong cilik | yèn padha ngawula | pan kabèh namaning abdi | yèn dosa ukume padha (Tidak ada bedanya anak pejabat atau rakyat biasa | jika sedang mengabdi | karena semuanya adalah abdi | jika salah maka hukumannya akan sama.)
  22. Yèn rumasa putra sêntana sirèki | dadine tyasira | angêdirakên sirèki | tan wurung anêmu papa (Jika dirimu merasa sebagai putra pejabat | jadikan pikiranmu | [jika] mengandalkan kedudukanmu | tak lain akan menemukan kesengsaraan hidup.)
  23. Ngungasakên yèn putra sêntanèng aji | iku kaki aja | wong suwita nora kêni | kudu wruh ing karyanira (Karena mengandalkan sebagai putra pejabat | wahai anakku janganlah begitu | orang yang sedang mengabdi tidak boleh semaunya sendiri | harus memahami apa yang menjadi kewajibannya.)
  24. Yèn tinuduh marang sang maha narpati | sabarang tuduhnya | iku èstokêna ugi | karyanira sungkêmana (Jika disuruh apapun oleh sang Raja | atas segala perintahnya | maka jalankanlah | tugasmu laksanakan dengan kesungguhan.)
  25. Aja mèngèng ing parentah sang siniwi | dèn pêthêl aseba | aja malincur ing kardi | aja ngêpluk asungkanan (Jangan membantah perintah dari Rajamu | sering-seringlah menghadap | jangan malas bekerja | janganlah lamban dan menolak tugas.)
  26. Luwih ala-alane jalma ngaurip | wong ngêpluk sungkanan | tan patut ngawulèng aji | angèngèra sapa-sapa (Sangat tidak baik atas manusia hidup | orang yang lamban dan menolak tugas | tidak pantas mengabdi kepada raja | atau mengabdi kepada siapa saja.)
  27. Amilua ing bapa biyung pribadi | kalamun sungkanan | datan wurung dèn srêngêni | milawanana pinala (Bahkan kepada ayah ibu sendiripun | jika suka menolak tugas | tidak lain akan dimarahi | jika membantahpun akan dihukum.)
  28. Mapan kaya mangkono ngawulèng gusti | kalamun lêleda | tan wurung manggih bilai | ing wuri aja ngêrsula (Demikian juga jika mengabdi kepada Tuhan | jika tidak bersungguh-sungguh | pada akhirnya akan menemui celaka | maka di belakang hari janganlah menyesal.)
  29. Pan kinarya dhewe bilainirèki | lamun tinêmênan | sabarang karsaning gusti | lair batin tan suminggah (Karena atas perbuatan sendiri sebagai penyebab celakanya | jika dilihat sungguh-sungguh | atas segala kehendak Tuhan | lahir dan batinnya tidak terhindarkan.)
  30. Mapan ratu tan duwe kadang myang siwi | sanak prasanakan | tanapi garwa kêkasih | amung bênêr agêmira (Demikian juga raja tidak memiliki saudara dan putra | kerabat dan handai taulan | ataupun istri kekasih | yang dipegang adalah aturannya saja.)
  31. Kukum adil adat waton kang dèn èsthi | mulane ta padha | dèn rumêksa marang gusti | êndi lire wong rumêksa (Hukum adillah yang Raja laksanakan | oleh karenanya marilah | menjaga perintah Raja | bagaimanakah yang dimaksud mematuhinya ?)
  32. Dipun gêmi nastiti angati-ati | gêmi mring kagungan | ing gusti yya sira wani | anggêgampang lawan aja (Agar hemat, teliti dan berhati-hati | berhemat atas milik Raja | janganlah engkau berani kepadanya | menganggap entengpun jangan.)
  33. Wani-wani nuturkên wadining gusti | dèn bisa arawat | ing wêwadi sang siniwi | nastiti barang parentah (Jangan berani-berani menceritakan rahasia pemimpin | bisalah menjaga | atas rahasia sang Raja | telitilah saat menjalankan perintah.)
  34. Ngati-ati ing rina lawan ing wêngi | ing rumêksanira | lan nyadhang karsaning gusti | dudukwuluhe kang tômpa (Berhati-hatilah baik di siang atau malam | dalam penjagaanmu | dan penuhilah kehendak Rajamu | terimalah perintahnya [tembang Dudukwuluh/ Megatruh].)

VI. Dudukwuluh / Megatruh | WULANGREH PAKUBUWANA IV

  1. Wong ngawula ing ratu luwih pakewuh | nora kêna minggrang-minggring | kudu mantêp sartanipun | sêtyatuhu maring gusti | dipun miturut sapakon (Mengabdi kepada raja sangatlah susah | tidak boleh ragu-ragu | harus disertai dengan kemantapan | selalu setia dan patuh kepada Raja | mematuhi apa yang menjadi perintahnya.)
  2. Mapan ratu kinarya wakil Hyang Agung | marentahkên kukum adil | pramila wajib dèn ênut | kang sapa tan manut ugi | mring parentahe sang katong (Karena Raja bekerja sebagai wakil Tuhan | yang memerintah dengan hukum adil | sehingga wajib dipatuhi | barang siapa yang tidak mematuhi | atas perintah sang raja.)
  3. Aprasasat badaling karsa Hyang Agung | mulane babo wong urip | saparsa ngawulèng ratu | kudu eklas lair batin | aja nganti nêmu ewoh (Bagaikan membantah perintah Tuhan Yang Maha Agung | sehingga manusia hidup | ketika mengabdi kepada raja | harus ikhlas lahir batin | jangan sampai menemukan kesulitan.)
  4. Ing wurine yèn ati durung tuwajuh | angur ta aja angabdi | bêcik ngindhunga karuhun | aja age-age ngabdi | yèn durung eklas ing batos (Di belakang hari jika hati belum mantap | lebih baik janganlah mengabdi | lebih baik menumpang tinggal dahulu | jangan segera mengabdi | jika belum ikhlas di dalam hatinya.)
  5. Angur angindhunga bae nora ewuh | lan ora nana kang ngiri | mung mungkul pakaryanipun | nora susah tungguk kêmit | seba mapan nora nganggo (Menumpang tinggal itu tidak sulit | dan tidak akan ada yang memerintah | hanya tekun bekerja | tidak usah menunggu gardu penjagaan | menghadap Rajapun tidak diperlukan.)
  6. Mung yèn ana tontonan nonton nèng lurung | glindhang-glindhung tanpa kêris | sarwi bônda tanganipun | kêmul bêbêde sasisih | andhodhok pinggiring bango (Namun jika ada pertunjukan cukup melihat di jalanan | hilir mudik tak mengenakan keris | dengan menggendong tangannya sendiri | memakai sarung sebelah saja | berjongkok di pinggir warung.)
  7. Suprandene jroning tyas anglir tumênggung | mangku bawat Sênèn Kêmis | mangkono iku liripun | nora kaya wong angabdi | wruh ing palataran katong (Namun demikian di dalam hatinya bergaya bagaikan seorang Tumenggung | membawa payung kebesaran dari Senin hingga Kamis | seperti itulah contohnya | tidak seperti orang yang mengabdi Raja | akan melihat halaman keraton raja.)
  8. Lan keringan sarta ana aranipun | lan ana lungguhe ugi | ing salungguh-lungguhipun | nanging ta dipun pakeling | mulane pinardi kang wong (Dan mendapat kehormatan serta julukan | juga ada kedudukannya | atas kedudukan yang diberikan kepadanya | namun harus selalu ingat | bagi yang bercita-cita mengabdi.)
  9. Samubarang ing karsanira sang ratu | sayêkti kudu nglakoni | sapalakartine iku | wong kang padha-padha ngabdi | pagaweane pan saos (Segala kehendak raja | harus dijalankan benar-benar | hasil perbuatan | orang yang sama-sama mengabdi | adalah melaksanakan perintah Raja.)
  10. Kang nyantana bupati mantri panèwu | kaliwon panèkêt miji | panalawe lan panajung | tanapi para prajurit | lan kang nambut karyèng katong (Yang mengabdi menjadi bupati, mantri, dan panewu | kaliwon, paneket miji | panalawe dan panajung | ataupun para prajurit |dan yang bekerja kepada raja.)
  11. Kabèh iku kuwajiban sebanipun | ing dina kang amarêngi | ing wiyosira sang prabu | sanadyan tan miyos ugi | pasebane aja towong (Kesemuanya berkewajiban untuk menghadap raja | ada hari yang telah ditentukan | ketika sang raja keluar hadir di singgasana | walaupun tidak hadir juga | persidangan raja janganlah sampai kosong.)
  12. Ingkang lumrah yèn kêrêp seba wong iku | nuli ganjaran dèn incih | yèn tan olèh nuli mutung | iku sèwu-sèwu sisip | yèn wus mangarti ingkang wong (Pada umumnya jika sering menghadap, maka orang itu | mengharapkan hadiah yang menjadi tujuannya | jika tidak mendapatkannya kemudian patah semangat | itu sungguh teramat salah | jika seseorang telah mengerti.)
  13. Tan mangkono etunge kang sampun wêruh | mapan ta datan dèn pikir | ganjaran pan wis karuhun | amung naur sihing gusti | winalês ing lair batos (Tidaklah demikian bagi yang telah memahami | karena hal itu tidak terpikirkan | hadiah telah diterimanya | hanya membalas kemurahan raja | dan dibalas secara lahir batin.)
  14. Sêtyatuhu saparentahe pan manut | yya lênggana karsèng gusti | wong ngawula pamanipun | lir sarah munggèng jaladri | darma lumaku sapakon (Selalu setia dan mematuhi atas segala perintahnya | selalu menjalankan kehendak raja | orang mengabdi itu bisa diibaratkan | bagaikan ombak di lautan | hanya sebatas bergerak atas segala perintahnya.)
  15. Dene bêgja cilaka utawa luhur | asor iku pan wis pasthi | ana ing badanirèku | aja sok anguring-uring | marang gusti sang akatong (Sedangkan bahagia [dan] celaka atau [derajat] tinggi | rendah itu sudah digariskan | atas diri seseorang | jangan suka marah-marah | kepada sang Raja.)
  16. Mundhak ngakèhakên ing luputirèku | mring gusti tuwin Hyang Widhi | dene ta sabênêripun | mupusa kalamun pasthi | ing badan tan kêna menggok (Itu bisa memperbanyak kesalahanmu | kepada raja serta kepada Tuhan | sedangkan yang seharusnya | terimalah ketentuan-Nya | atas diri tidak bisa dibelokkan.)
  17. Tulisane ing lokil makpul rumuhun | pêpancèn sawiji-wiji | tan kêna owah sarambut | tulising badan puniki | aja na mundur pakewoh (Tertulis dalam Lahumul Mahfud sejak dahulu | takdir masing-masing | tidak bisa berubah walau sebesar rambut | atas garis hidup dalam diri | jangan sampai mundur dari tantangan itu [tembang Durma].)

 VII. Durma | WULANGREH PAKUBUWANA IV

  1. Dipun sami ambanting sariranira | cêgah dhahar lan guling | darapon sudaa | nêpsu kang ngômbra-ômbra | rêrêma ing tyasirèki | dadi sabarang | karsanira lêstari (Maka latihlah raga dirimu | kurangi makan dan tidur | agar berkuranglah juga | nafsu yang berkobar-kobar | tenangkanlah batinmu | agar segala | kehendakmu terjaga)
  2. Ing pangawruh lair batin aja mamang | yèn sira wus udani | ing saliranira | yèn ana kang amurba | misesa ing alam kabir | dadi sabarang | pakaryanira ugi (Atas ilmu lahir batin janganlah ragu | jika dirimu telah mengerti | atas dirimu sendiri | bahwa ada Sang Penguasa | yang menguasai jagad raya | juga menguasai atas | segala perbuatanmu juga.)
  3. Bênêr luput ala bêcik lawan bêgja | cilaka mapan saking | ing badan priyôngga | dudu saking wong liya | pramila dèn ngati-ati | sakèh drigama | singgahana dèn eling  (Benar salah buruk baik ataupun kebahagiaan | celaka adalah berasal | dari diri pribadi | bukan karena perbuatan orang lain | sehingga berhati-hatilah | semua penghalang | simpan di hati dan ingatlah.)
  4. Mapan ana sêsiku têlung prakara | nanging gêdhe pribadi | pan iki lirira | ingkang têlung prakara | aja anggunggung sirèki | kalawan aja | nacad kapati-pati (Ada larangan tiga macam | larangan besar atas diri | dan ini atas dirimu | yang tiga perkara | jangan selalu menyombongkan diri | dan juga jangan | mencela yang teramat sangat.)
  5. Lawan aja mêmaoni barang karya | thik-ithik mêmaoni | samubarang polah | tan kêna wong kumlebat | ing môngsa mêngko puniki | mapan wus lumrah | padha wasis maoni (Dan jangan mencela atas segala sesuatu | sedikit-sedikit mencela | atas segala macam tingkah | tak bisa membiarkan orang | pada jaman sekarang ini | sudah jadi kewajaran | orang pandai mencela.)
  6. Mung tindake dhewe nora winaonan | ngrasa bênêr pribadi | sanadyan bênêra | yèn tindake wong liya | pasthine ingaran sisip | iku kang lumrah | nganggo bênêr pribadi  (Hanya perbuatan diri sendiri yang tidak dicela dan disalahkan | karena merasa paling benar | walau tindakan yang benar | jika itu dilakukan oleh orang lain | pasti disalahkan juga | pada umumnya demikian | hanya bersandar kepada kebenaran diri sendiri saja.)
  7. Nora nana panggawe kang luwih gampang | kaya wong mêmaoni | sira ling-elinga | aja sugih waonan | dèn samya raharjèng budi | ingkang prayoga | singa-singa kang lali (Tidak ada perbuatan yang lebih mudah | seperti orang yang mencela | ingatlah oleh dirimu | jangan senang mencela | perbaikilah budi pekerti diri | itu lebih baik | bagi siapapun yang lupa.)
  8. Ingkang eling angelingêna ya marang | sanak kônca kang lali | dèn nêdya raharja | mangkana tindakira | yèn datan kaduga uwis | sira mênênga | aja sok angrasani (Yang sadar agar mengingatkan kepada | kerabat dan sahabat yang sedang lupa | agar selamat semuanya | seperti itulah seharusnya tindakanmu | jika tidak berkenan lebih baik | diamlah saja | jangan suka membicarakan kejelekan orang lain.)
  9. Nêmu dosa anyêla sapadha-padha | dene wong ngalêm ugi | yèn durung pratela | ing bêciking manungsa | aja age gunggung kaki | mênèk tan nyata | dadi cirinirèki (Akan mendapat dosa jika mencela sesamanya | sedangkan menyanjung itu juga | jika belum jelas kebenarannya | atas kebaikan seseorang | jangan tergesa-gesa menyanjungnya | jika itu belum nyata kebenarannya | akan menjadi cela atas dirimu.)
  10. Dene kang wis kaprah ing môngsa samangkya | yèn ana dèn sênêngi | ing pangalêmira | pan kongsi pandirangan | matane kongsi mandêlik | nadyan alaa | ginunggung bêcik ugi (Sedangkan yang umum di jaman sekarang | jika ada sesuatu yang disenangi | atas sanjungan dirimu | sehingga sangat girang | matanya hingga melotot | walaupun jelek | disanjung baik juga.)
  11. Aja ngalêm aja mada lamun bisa | yèn uga jaman mangkin | iya samubarang | yèn ora sinênêngan | dèn poyok kapati-pati | nora prasaja | sabarang kang dèn pikir (Jangan menyanjung dan jangan mencela jika bisa | di jaman sekarang jua | atas segala sesuatu | jika tidak disenanginya | dicela teramat sangat | karena tidak baik | atas segala yang ada di pikirannya.)
  12. Ngandhut rukun bêcik ngarêpan kewala | ing wuri angrasani | ingkang ora-ora | kabèh kang rinasanan | ala bêcik dèn rasani | tan parah-parah | wirangronge dumadi (Bersikap baik hanya di depan saja | di belakangnya menjelek-jelekan | atas hal yang bukan-bukan | dan semua yang diperbincangkannya | baik dan buruk dikata-katai | tanpa tanda-tanda | pembicaraanpun berubah [tembang Wirangrong].)

VIII. Wirangrong | WULANGREH PAKUBUWANA IV

  1. Dèn samya marsudèng budi | wiweka dipun waspaos | aja dumèh-dumèh bisa muwus | yèn tan pantês ugi | sanadyan mung sakêcap | yèn tan pantês prênahira  (Berusahalah memperbaiki budi pekerti | pertimbangan harus didahulukan | jangan hanya karena bisa berbicara | jika hal itu tidak pantas | walau hanya sepatah kata | jika tidak tepat bagimu.)
  2. Kudu golèk môngsa ugi | panggonan lamun miraos | lawan aja age sira muwus | dununge dèn kèsthi | aja age kawêdal | yèn durung pantês rowangnya (Harus mencari waktu yang tepat itu seharusnya | tempatnya juga harus diperhitungkan | jangan segera diucapkan | pertimbangkanlah tempatnya | janganlah ungkapkan isi hati | jika belum tahu siapa teman bicaranya.)
  3. Rowang sapocapan ugi | kang pantês ngajak calathon | aja sok mêtua wong calathu | ana pantês ugi | rinungu mring wong kathah | ana satêngah micara (Teman bertutur kata | yang pantas diajak bicara | jangan bicara dengan sembarang orang | ada yang pantas juga | jika didengar oleh orang banyak | ada yang tak pantas dibicarakan.)
  4. Tan pantês akèh ngawruhi | mulane lamun miraos | dipun ngarah-arah ywa kabanjur | yèn sampun kawijil | tan kêna tinututan | mulane dipun prayitna (Tidak pantas jika banyak yang mendengarnya | sehingga jika ingin bicara | diperhitungkan dahulu jangan terlanjur | jika ucapan telah keluar | tidak bisa ditarik kembali | maka dari itu perhatikanlah.)
  5. Lan maninge wong ngaurip | aja ngakèhkên supaos | iku gawe rêgêd badanipun | nanging môngsa mangkin | tan etung prakara | supata ginawe dinan (Dan juga bahwa orang hidup | jangan banyak mengutuk | itu bisa mengotori diri | namun di jaman sekarang | tidak ada yang memperhitungkannya | mengutuk dilakukan tiap hari.)
  6. Dèn padha gêmi ing lathi | aja ngakèhkên pêpisoh | cacah-cucah srêngên ngabul-abul | lamun andukani | dèn dumêling dosanya | mring abdi kang manggih duka (Berhematlah atas perkataanmu | jangan memperbanyak umpatan | mengumpat di sembarang tempat | jika memarahi seseorang | tunjukanlah kesalahannya | terhadap bawahan yang kau marahi.)
  7. Lawan padha dèn pakeling | têguhana lair batos | aja ngalap randhaning sadulur | sanak miwah abdi | kônca rewang sapangan | miwah maring pasanakan (Dan selalulah ingat | kuatkan lahir batinmu | jangan mengharapkan janda dari saudara | kerabat serta pembantu | teman seperjuangan | serta terhadap handai taulan.)
  8. Gawe salah graitaning | ing liyan kang sami anon | nadyan lilaa lananganipun | kang angrungu elik | ing batin tan pitaya | môngsa kuranga parawan (Menimbulkan salah paham | dari orang yang melihatnya | walau ikhlas suaminya | yang mendengar akan bertanya-tanya | dalam batinnya tidak percaya | apa kekurangan )
  9. Tan wurung dipun cirèni | ing batin ingaran rusoh | akèh jaga-jaga jroning kalbu | arang ngandêl batin | ing tyase padha suda | pangandêle mring bêndara (Tiada lain akan diperhatikan | dalam batin disebut tindakan kotor | banyak peringatan dari batin sendiri | namun jarang yang mempercayainya | dalam batinnya semakin berkurang | kepercayaan terhadap Tuannya.)
  10. Ana cacad agung malih | anglangkungi saking awon | apan sakawan iku kèhipun | dhingin wong madati | pindho wong ngabotohan | kaping tiga wong durjana (Ada juga cacat yang besar | melebihi segala kejelekan | ada empat macamnya | pertama orang yang suka madat | kedua orang yang suka judi | yang ketiga si durjana.)
  11. Kaping sêkawane ugi | wong ati sudagar awon | mapan suka sugih watêkipun | ing rina lan wêngi | mung bathine dèn etang | alumuh lamun kalonga (Dan yang keempat adalah | saudagar yang jahat hatinya | hanya mencari keuntungan pribadi saja itu wataknya| di siang dan malam hari | hanya keuntungan diri yang dihitungnya | tidak mau jika kekurangan.)
  12. Iku upamane ugi | duwe dhuwit pitung bagor | mapan nora marêm ing tyasipun | ilanga sadhuwit | gêgêtun patang warsa | padha lan ilang salêksa (Sebagai perumpamaan | mempunyai uang tujuh karung | masih belum puas dalam hatinya| jika hilang sedikit | menyesalnya hingga empat tahun | bagaikan hilang puluhan juta.)
  13. Wong ati sudagar ugi | sabarang prakara tamboh | amung yèn ana wong têka iku | anggêgawa ugi | gêgadhèn pan tumranggal | ulate têka sumringah (Orang yang berwatak saudagar | segala masalah diabaikan | namun jika ada orang yang mendatanginya | dengan membawa | barang yang bisa digadaikan dan menguntungkan | air mukanya gembira.)
  14. Dene wong durjana ugi | nora nana kang dèn batos | rina wêngi amung kang dèn etung | duwèking lyan nênggih | dahat datan prayoga | kalamun watêk durjana (Sedangkan si durjana | tiada hal lain dibatinnya | pada siang dan malam yang dihitungnya | adalah milik orang lain saja | perilaku ini tidak baik | jika mempunyai watak durjana.)
  15. Dene bêbotoh puniki | sabarang pakaryan êmoh | lawan kathah linyok parapadu | yèn paitan ênting | tan wurung anggêgampang | ya marang darbèking sanak (Sedangkan penjudi itu | tidak mau bekerja | banyak bertengkar dengan orang | jika kehabisan modal | tidak lain menggampangkan | barang milik saudaranya.)
  16. Nadyan wasiyating kaki | nora wurung dipun êdol | lamun mênang êndang gawe angkuh | pan kaya bupati | wèwèh tan ngarah-arah | punika awoning bangsat (Walau itu barang wasiat | tak lain dijualnya juga | jika menang judi bersikap sombong | bagaikan sang bupati | memberikan hadiah tanpa perhitungan | itulah sejahat-jahatnya penjahat.)
  17. kabutuh pisan mêmaling | tinitenan saya awon | apan botên wontên pênêdipun | pramilane sami | sadaya nginggahana | anggêgulang ngabotohan (Jika kehabisan modal maka mencuri | seiring waktu semakin jelek | dan tidak punya penghasilan | sehingga sebaiknya | hindarilah hal itu | jangan suka berjudi.)
  18. Dene ta wong kang madati | kêsède kamoran lumoh | amung ingkang dadi sênêngipun | ngadhêp diyan sarwi | linggih ngambèn jêjegang | sarwi leyangan bêdudan (Sedangkan orang yang madat | malas dan tak mau kerja kecuali yang jadi kesenangannya | menghadap api sambil | duduk dan mengangkat kaki | sambil menimang penghisap.)
  19. Yèn lèrèn nyêrèt adhidhis | netrane pan mêrêm karo | yèn wus dadi awake akuru | cahya biru putih | jalêbut wêdi tôya | lambe biru untu pêthak (Jika berhenti menghisap candu | mata terpejam keduanya | jika telah kecanduan badanpun kurus kering | roman mukanya membiru | rupanya tidak karuan dan takut air | bibir membiru giginya putih.)
  20. Bêtèke satron lan gambir | jambe suruh arang wawoh | ambêkane sarwi mêlar-mingkus | watuke anggigil | jalagra anèng dhadha | tan wurung ngêstob bolira (Karena menghindari gambir | buah pinang dan sirih tidak mau | pernafasannya kesulitan | batuknya tiada henti | ingusnya mengumpul di dada | akhirnya pun muntah darah.)
  21. Yèn mati nganggo dalinding | suprandene nora kapok | iku padha singgahana patut | aja na nglakoni | wong mangan apyun ala | uripe dadi tontonan (Jika mati badannya tertekuk | walau begitu tidak kapok juga | hal demikian hindarilah lebih baik | jangan ada yang melakukannya | orang yang makan candu itu jelek | hidupnya jadi tontonan.)
  22. Iku kabèh nora bêcik | aja na wani anganggo | panggawe patang prakara iku | dèn padha pakeling | aja na wani nêrak | kang nêrak tan manggih arja (Hal itu semua tidak baik | jangan ada yang berani melakukannya | atas perbuatan empat hal tersebut | ingatlah hal itu | jangan ada yang berani melanggarnya | pelanggar tak akan menemukan keselamatan hidup.)
  23. Lawan ana walêr malih | aja sok anggung kawuron | nginum sajêng tanpa môngsa iku | êndi lire ugi | angombe sabên dina | pan iku watêke ala (Ada lagi larangan | jangan suka minum yang memabukan | minum sajeng [tuak] tak kenal waktu itu | yang juga berarti | minum tiap hari | itu adalah watak yang jelek.)
  24. Kalamun wong wuru ugi | ilang prayitnaning batos | nora ajêg barang pikiripun | elinge ing ati | pan baliyar-baliyar | êndi ta ing bêcikir (Jika hal itu dilakukan juga | hilang kewaspadaan batin | pikirannya tidak pernah tetap | ingatan hatinya | selalu berubah-ubah | manakah kebaikannya?)
  25. Lan aja karêm sirèki | ing wanodya ingkang awon | lan aja buka wadi sirèku | ngarsaning pawèstri | tan wurung nuli corah | sampun lumrahing wanita (Dan jangan kau menyenangi | kepada wanita yang sifatnya jelek | dan janganlah engkau buka rahasia | di hadapan wanita | akhirnya pasti terbuka | karena sudah umum bahwa wanita.)
  26. Tan bisa simpên wêwadi | saking rupêke ing batos | pan wus pinanci dening Hyang Agung | nitahkên pawèstri | apan iku kinarya | ganjaran maring wong priya (Tidak bisa menyimpan rahasia | karena sempit hatinya | karena sudah menjadi ketetapan Tuhan | mencipta wanita | berlaku sebagai | penghargaan bagi laki-laki.)
  27. Kabèh dèn padha nastiti | marang pitutur kang yêktos | aja dumèh tutur tanpa dhapur | yèn bakale bêcik | dèn anggo wèh muphangat | kaya pucung lan kaluwak (Semuanya telitilah | atas nasihat yang baik | jangan mengira nasihat tanpa dasar | jika akhirnya baik | pergunakanlah maka akan memberi manfaat | seperti halnya pucuk dan buah keluwak [tembang Pucung].)

 IX. Pucung | WULANGREH PAKUBUWANA IV

  1. Kamulane kaluwak nom-nomanipun | pan dadi satunggal | pucung arane puniki | yèn wis tuwa kaluwake pisah-pisah (Awal mulanya | buah keluwak saat masih muda | adalah masih menyatu | yang disebut Pucung | jika sudah tua maka buah keluwak akan terpisah-pisah.)
  2. Dèn budia kapriye ing bêcikipun | aja nganti pisah | kumpula kaya nomnèki| ênom kumpul tuwa kumpul kang prayoga (Ambilah pelajaran atas hal itu | bagaimakah yang baik itu | jangan sampai berpisah | berkumpulnya bagaikan masih mudanya | ketika muda berkumpul dan saat tuanya pun masih bersatu itu yang baik.)
  3. Aja kaya kaluwak ênome kumpul | basa wis atuwa | ting salêbar siji-siji | nora wurung bakal dadi bumbu pindhang (Janganlah seperti | buah keluwak ketika mudanya berkumpul | setelah menjadi tua | menyebar sendiri-sendiri | akhirnya hanya menjadi bumbu masakan Pindang.)
  4. Wong sadulur nadyan sanak dipun rukun | aja nganti pisah | ing samubarang karyèki | padha rukun dinulu têka prayoga (Dalam persaudaraan | walau dengan kerabat haruslah rukun | jangan sampai berpisah | atas segala hal | jika rukun dilihatpun itu lebih baik.)
  5. Abot ènthèng wong duwe sanak sadulur | ènthènge yèn pisah | pikire tan dadi siji | abotipun yèn sabiyantu ing karsa  (Berat dan ringan | orang memiliki kerabat dan saudara | ringannya jika berpisah | karena pemikirannya tidak menyatu | beratnya jika dibantu dalam kehendaknya.)
  6. Luwih abot wong duwe sanak sadulur | jitus tandhingira | yèn golong sabarang pikir | kacèk uga lan wong kang tan sugih sanak  (Lebih berat | orang mempunyai kerabat saudara | satu seratus jika dibandingkan | jika menyatu dalam pikirannya | berbeda jauh dengan orang yang tidak banyak saudaranya.)
  7. Lamun bênêr lan pintêr pamomongipun | kang ginawe tuwa | aja nganggo abot sisih | dipun padha pamêngkune mring sêntana  (Jika benar | dan pandai menjaganya yang dianggap tua | jangan berat sebelah | bertindak adillah kepada para kerabat.)
  8. Mapan ewuh wong tinitah dadi sêpuh | tan kêna gumampang | iya marang dulurnèki | tuwa anom aja beda traping karya  (Memang susah | orang ditakdirkan jadi tetua | tidak bisa menggampangkan | sikap kepada saudaranya | kepada yang tua dan muda jangan dibedakan perlakuannya.)
  9. Kang sarêgêp kalawan ingkang malincur | padha dèn kawruhan | sira alêma kang bêcik | kang malincur age sira bêndonana  (Kepada yang rajin | dan kepada yang pemalas | segeralah diketahui | sanjunglah dia yang baik | yang malas berilah pengajaran hukuman.)
  10. Yèn tan mari binêndon gone malincur | age tinatrapan | sapantêse dosanèki | pan sêntana dimène dadi tuladha (Jika tidak berubah walau dihukum karena malas | segera hukumlah lagi | ukur dengan kesalahannya | agar menjadi pelajaran bagi saudara yang lainnya.)
  11. Lan wong liya darapon wêdia iku | kang padha ngawula | ing batine wêdi asih | pan mangkono labuhan wong dadi tuwa (Dan kepada orang lain | agar menjadi takut | kepada yang mengabdi | akhirnya menjadi segan | seharusnya demikian perjuangan orang yang dituakan.)
  12. Dèn ajêmbar dèn amot lawan dèn mêngku | dèn pindha sagara | tyase ngêmot ala bêcik | mapan ana pêpancène sowang-sowang  (Perluaslah pemikiran | mampulah memuat dan menguasai | bersikaplah bagaikan lautan | batinnya mampu menampung keburukan dan kebaikan | karena memang ada takdirnya sendiri-sendiri.)
  13. Pan sadulur tuwa kang wajib pitutur | marang kang taruna | kang anom wajibe wêdi | sarta manut wuruke sadulur tuwa  (Kepada saudara | yang tua wajib memberi nasihat | kepada yang masih muda | yang muda wajib menghormati | dan ikuti nasehat saudara tuanya.)
  14. Kang tinitah dadi anom aja mêsgul | batin rumasaa | yèn wis titahing Hyang Widhi | yèn mêsgula ngowahi kodrating Suksma (Yang dikodratkan | sebagai yang muda janganlah susah hati| dalam batin merasalah | bahwa telah menjadi ketetapan Tuhan | jika susah hati akan merubah kodrat Tuhan.)
  15. Nadyan bênêr yèn wong anom dadi luput | yèn ta anganggoa | ing pikirira pribadi | pramilane wong anom aja ugungan (Walau pun benar | yang muda akan dianggap salah | jika hanya menuruti | pikirannya sendiri | makanya jadi orang muda jangan manja.)
  16. Yèn dadi nom dèn wêruh ing ênomipun | dene ingkang tuwa | dèn kaya banyu ing bèji | dene wêning paningale aja samar (Jika jadi yang muda | sadarilah bahwa dirinya berkedudukan muda | sedangkan bagi yang tua | bersikaplah bagaikan air di kolam | beningkan pandangmu jangan tersamar.)
  17. Lawan maning ananing pitutur ingsun | yèn sira amaca | layang sabarang dèn eling | aja pijêr katungkul ningali sastra (Dan juga | ada nasihatku | jika engkau membaca | tulisan sembarang tulisan | jangan hanya melihat keindahan tulisan saja.)
  18. Caritane ala bêcik dipun wêruh | nuli rasakêna | layang iku uninèki | dèn karasa kang bêcik sira anggoa (Ceritanya | yang baik dan buruk pahamilah | lalu hayatilah | tulisan itu atas segala isinya | yang kau rasakan baik gunakanlah.)
  19. Ingkang ala kawruhana alanipun | dadine tyasira | wêruh ala lawan bêcik | ingkang bêcik wiwitane  sira wruha (Sedangkan yang jelek | pahamilah kejelekannya | jadikan pertimbangamu | memahami hal buruk dan baik | hal yang baik dari mula pahamilah.)
  20. Wong kang laku mangkana wiwitanipun | bêcik wêkasannya | wong laku mangkana ugi | ing satêmah puniku pan dadi ala (Orang yang bertindak | seperti itu dari awal | maka akan baik pada akhirnya | orang yang bersikap tidak demikian | pada akhirnya akan menjadi tidak baik.)
  21. Ing sabarang prakara dipun kadulu | wiwitan wêkasan | bênêr lan lupute kèsthi | ana bêcik wêkasane dadi ala (Atas segala | masalah perhatikanlah | awal dan akhirnya | benar dan salahnya pahami terlebih dahulu | karena ada hal yang baik namun akhirnya jadi buruk.)
  22. Dipun wêruh iya ing kamulanipun | kalawan wêkasan | puniku dipun kalingling | ana ala dadi bêcik ing wêkasan (Pahamilah dulu | atas awalnya | sampai pada akhirnya | itu semua dilihat | ada yang buruk menjadi baik pada akhirnya.)
  23. Ewuh têmên babo wong urip puniku | apan nora kêna | kinira-kira ing budi | arang mantêp wijiling basa raharja (Memang tidak gampang | hal manusia hidup itu | hal yang tidak tidak bisa | diperkirakan akal budi | jarang menghasilkan jalan kebahagiaan [tembang Mijil].)

X. Mijil | WULANGREH PAKUBUWANA IV

  1. Poma kaki padha dipun eling | ing pitutur ingong | sira uga satriya arane | kudu antêng jêtmika ing budi | ruruh sarwa wasis | samubarangipun (Wahai anakku ingatlah selalu | atas nasihat dariku | dirimu disebut juga sebagai satria | harus tenang dan baik budi pekertinya | sabar serta ahli | atas segala hal.)
  2. Lan dèn nêdya prawira ing batin | nanging aja katon | sasabana yèn durung mangsane | kakêndêlan aja wani mingkis | wiweka ing batin | dèn samar dèn sêmu (Dan berusaha bersifat satria di dalam batin | namun jangan sampai terlihat | tutupilah jika belum sampai masanya | keberanianmu jangan sampai hilang asahlah batinmu | agar menjadi samar dan rahasiakanlah.)
  3. Lan dèn sami mantêp maring bêcik | lan ta wêkas ingong | aja kurang iya prayitnane | yèn wus tinitah maring Hyang Widhi | ing badan puniki | wus pêpancènipun (Dan selalu mantap dalam kebaikan | dan juga pesanku | jangan kurang syukurnya | jika telah sudah ditentukan Tuhan | kepada diri ini | sudah ditakdirkan demikian.)
  4. Ana wong narima wus titahing | Hyang pan dadi awon | lan ana wong tan nrima titahe | ing wêkasan iku dadi bêcik | kawruhana ugi | aja salang-surup (Ada orang yang menerima ketentuan dari | Tuhan namun jadi buruk | dan ada orang yang tidak menerima ketentuan-Nya | pada akhirnya menjadi baik | pahami juga hal itu | jangan sampai salah tafsir.)
  5. Yèn wong bodho kang tan nêdya ugi | têtakon têtiron | anarima ing titah bodhone | iku wong narima nora bêcik | dene ingkang bêcik | wong narima iku (Jika orang bodoh yang tidak mau untuk | bertanya dan meniru | menerima saja atas kebodohannya | itu orang yang menerima dengan cara tak baik | sedangkan yang baik | orang menerima ketetapan-Nya adalah.)
  6. Kaya upamane wong angabdi | amagang sang katong | lawas-lawas katêkan sêdyane | dadi mantri utawa bupati | miwah saliyaning | ing tyase panuju (Seumpama orang yang mengabdi | magang kepada Raja | lama-kelamaan akan tercapai tujuannya | akan menjadi mantri atau bupati | ataupun yang lain | yang menjadi tujuan hatinya.)
  7. Nuli narima têrus ing batin | tan mèngèng ing katong | tan rumôngsa ing kanikmatane | sihing gusti têkèng anak rabi | wong narima bêcik | kang mangkono iku (Kemudian bersyukur hingga ke batin | tak menolak titah Raja | tidak terasa kenikmatannya [berupa] pemberian raja sampai kepada anak istri | orang yang ikhlas | adalah yang seperti itu.)
  8. Nanging arang ing môngsa samangkin | kang kaya mangkono | kang wis kaprah iya salawase | yèn wis ana linggihe sathithik | apan nuli lali | ing wiwitanipun (Namun jarang di jaman sekarang | yang seperti itu | yang pada umumnya dan lazi| jika sudah mendapatkan kedudukan sedikit | kemudian lupa | kepada asal mulanya.)
  9. Pangrasane duwèke pribadi | sabarang kang kanggo | nora èngêt ing mula-mulane | awiting sugih sangkaning mukti | panrimaning ati | kaya gone nêmu (Merasa bahwa miliknya pribadi | atas segala keberhasilannya | tidak ingat sebab asalnya | awal kekayaan dan kemuliaan | penerimaannya dalam hati | seperti menemukan sesuatu.)
  10. Tan rumasa murahing Hyang Widhi | jalaran sang katong | ing jaman mêngko iya mulane | aran turun wong lumakyèng kardi | tyase tan saririh | kasusu ing angkuh (Tidak merasa bahwa itu adalah atas kemurahan Tuhan | yang dilewatkan sang raja | sehingga di jaman sekarang | jarang yang menurunkan kedudukan | karena batinnya belum tenang | terlalu cepat jadi )
  11. Arang kang sêtya amalês ing sih | ing gusti sang katong | lawan kabèh iku ing batine | tan anêdya narima ing Widhi | iku wong kang tan wrin | ing nikmat ranipun (Jarang yang mau membalas budi | kepada Raja | dan juga kesemuanya pada akhirnya | tak mau menerima kehendak Tuhan | itu adalah manusia yang belum mengetahui | apa yang disebut nikmat.)
  12. Wong kang tan narima dadi bêcik | titahing Hyang Manon | iki iya kita rerupane | kaya wong kang angupaya ngèlmi | lan wong sêdya ugi | kapintêran iku (Orang yang tidak menerima namun menjadi baik | atas kehendak Tuhan | ini juga seumpama | orang yang mencari ilmu | dan orang yang menginginkan | kepandaian itu.)
  13. Uwis pintêr nanging iku maksih | gonira ngupados | ing undhake ya kapintêrane | utawa unggahing kawruh yêkti | durung marêm batin | lamun durung tutug |(Sudah pandai namun juga masih | kau usahakan | untuk menambah kepandaian | atau meningkatkan ilmunya | tidak akan puas batinnya | jika belum sempurna.)
  14. Ing pangawruh ingkang dèn sênêngi | kang wus sêm ing batos | miwah ing kapintêran wus dene | ing samubarang pakarya uwis | nora nganggo lali | kabèh wus kawêngku (Atas ilmu yang diminati | yang menarik hatinya sehingga kepandaiannya meliputi | atasi segala pekerjaan yang dilakukan | tak pernah terlupa | karena semua telah dikuasai.)
  15. Yèn wong kang kurang narima ugi | iku luwih awon | barang gawe aja age-age | anganggoa sabar lawan ririh | dadi barang kardi | rêsik tur rahayu (Untuk orang yang kurang pasrah | itu lebih buruk [maka] dalam bekerja jangan tergesa-gesa | lakukanlah dengan sabar dan teliti | menghasilkan pekerjaan yang manfaat | bersih dan selamat.)
  16. Lan maninge babo dèn pakeling | ing pitutur ingong | sira uga padha ngêmpèk-êmpèk | iya marang kang jumênêng aji | ing lair lan batin | dèn ngrasa kawêngku (Dan hal lain perhatikanlah | atas nasihatku | kalian semua bernaunglah | kepada raja yang bertahta | lahir batinnya | merasalah di bawah kekuasaannya.)
  17. Kang jumênêng iku kang bawani | wus karsaning Manon | wajib padha wêdi lan bêktine | aja mampang parentahing aji | nadyan anom ugi | lamun dadi ratu (Yang bertahta itu yang menguasai | sudah kehendak Tuhan | wajib hormat dan patuhi | jangan membantah perintah raja | walau masih muda | tapi telah jadi raja.)
  18. Nora kêna iya dèn waoni | parentahing katong | dhasar ratu bênêr parentahe | kaya priye gonira sumingkir | yèn tan anglakoni | pêsthi tan rahayu (Tidak boleh dicela | perintah raja | karena raja itu benar perintahnya | bagaimanapun dirimu menghindar | jika tak jalankan titahnya | pasti tak akan selamat.)
  19. Nanging kaprah ing môngsa puniki | anggêpe angrêngkoh | tan rumasa lamun ngêmpèk-êmpèk | ing batine datan nêdya eling | kamuktène iki | ngêndi sangkanipun (Namun sudah umum di jaman sekarang | menganggap pencapaiannya | tidak merasa berkat sang Raja | pada akhirnya tak mau mengingat | bahwa kemuliaan hidup | dari mana asalnya.)
  20. Yèn elinga jalarane mukti | pêsthine tan ngrêkoh | saking batin durung ngrasakake | ing pitutur ingkang dhingin-dhingin | dhasar tan praduli | wuruke wong sêpuh (Jika ingat asal kemuliaan hidup | pastilah tak mengaku [demikian] | karena batin belum merasakan | atas nasihat terdahulu | juga tidak memperhatikan | ajaran orang tua.)
  21. Ing dadine barang tindak iki | arang ingkang tanggon | saking durung ana landhêsane | nganggo ing karsanira pribadi | ngawag barang kardi | dadi tanpa dhapur (Atas keberhasilan segala tindakan | jarang yang tangguh | karena belum ada dasarnya | hanya menurutkan maunya | hasil kerja asal-asalan | tanpa menggunakan patokan.)
  22. Mulane ta wêkas ingsun iki | dèn kêrêp têtakon | aja isin ngatokkên bodhone | saking bodho witing pintêr kaki | mung nabi kêkasih | pintêr tan winuruk |(Maka dari itu pesanku ini | sering-seringlah bertany | jangan malu memperlihatkan kebodohan | karena bodoh pangkal pintar jua | hanya Nabi Kekasih Tuhan | yang pandai tanpa berguru.)
  23. Sabakdane pan tan ana ugi | pintêre têtakon | mapan lumrah ing wong urip kiye | mulane wong anom dèn tabêri | angupaya ngèlmi | dadia pikukuh (Sesudah itu tiada orang | yang pandai karena bertanya | karena wajar bagi orang hidup ini | karena itu anak muda rajinlah | mencari ilmu | jadikanlah pedoman hidup.)
  24. Ing driyanira dadi têtali | ing tyas dimèn adoh | sakèhing ati kang ala kiye | nadyan lali apan nuli eling | yèn wong kang wus ngèlmi | kang bangêt tuwajuh (Dalam hatimu jadikan pedoman | [sedang] dalam hatimu agar jauh | dari segala sifat jeleknya | walau terlupa akan segera ingat | [demikianlah] jika orang berilmu | sangat mendalami ilmunya.)
  25. Kacèk uga lan kang tanpa ngèlmi | sabarange kaot | dene ngèlmu iku ingkang kangge | sadinane gurokna kariyin | pan sarengat ugi | parabot kang pêrlu (Berbeda atas orang yang tak berilmu | segalanya berbeda | sedangkan ilmu yang dipergunakan | di kegiatan sehari-hari asahlah terlebih dahulu | dan juga syari’atnya | dan syarat rukun yang perlu.)
  26. Ngèlmu sarengat puniku dadi | wêwadhah kang yêktos | kawruh têtêlu kawêngku kabèh | pan sarengat kanggo lair batin | mulane dèn sami | brôngtaa ing ngèlmu (Ilmu syari’at itu jadi | sumber kebenaran | ketiga ilmu itu harus dikuasai | karena syari’at untuk keperluan lahir batin | maka dari itu marilah | mencintai menimba ilmu. [tembang Asmarandana])

 XI. Asmarandana | WULANGREH PAKUBUWANA IV

  1. Padha nêtêpana ugi | kabèh parentahing sarak | têrusna lair batine | salat limang wêktu uga | tan kêna tininggala | sapa tinggal dadi gabug | yèn mingsih rêmên nèng praja (Agar patuhilah juga | atas semua perintah syari’at | baik dalam lahir maupun batin | Shalat lima waktu juga | tidak boleh ditinggalkan | yang meninggalkan maka ilmunya menjadi kosong | itupun jika kau masih mencintai kehidupan.)
  2. Wiwitana badan iki | iya têka ing sarengat | ananing manungsa kiye | rukun Islam kang lêlima | nora kêna tininggal | iku parabot linuhung | mungguh wong urip nèng dunya (Asal mula raga ini | juga berasal dari syari’at | adanya manusia ini | adalah rukun Islam yang lima | tidak boleh ditinggalkan | itu pedoman yang luhur | bagi orang hidup di dunia)
  3. Kudu uga dèn lakoni | rukun lêlima punika | mapan ta sakuwasane | nanging aja tan linakyan | sapa tan nglakonana | tan wurung nêmu bêbêndu | padha sira ngèstokêna (Harus juga dijalani | rukun yang lima itu | dengan jalan semampunya | namun jangan sampai terbuai | [karena} siapa yang tak menjalankannya | akhirnya mendapat bala | jalankanlah oleh kalian semua.)
  4. Parentahira Hyang Widhi | kang dhawuh mring nabiyollah | ing dalil kadis ênggone | aja na ingkang sêmbrana | rasakna dèn karasa | dalil kadis rasanipun | dadi padhanging tyasira (Perintah Tuhan | yang memerintah kepada Nabi-Nya | tergambar dalam dalil dan hadits | jangan ada ada yang menyepelekannya | rasakanlah hingga paham | rasa dari Dalil dan Hadits | sehingga jadi terang hatimu.)
  5. Nora gampang wong ngaurip | yèn tan wêruh uripira | uripe padha lan kêbo | angur kêbo dagingira | kalal yèn pinangana | pan manungsa dagingipun | yèn pinangan pasthi karam (Tidak mudah manusia hidup | jika tidak memahami hidupnya | hidupnya bagaikan seekor kerbau | tapi kerbau dagingnya | halal jika dimakan | namun daging manusia | jika dimakan pastilah haram.)
  6. Poma-poma wêkas mami | anak putu aja lena | aja katungkul uripe | lan aja duwe karêman | marang pêpaès dunya | siyang dalu dipun emut | yèn urip manggih antaka (Perhatikan betul pesanku ini | wahai anak cucu jangan sampai terlena | jangan tersandung hidupnya | dan jangan punya kesukaan pada hiasan duniawi | siang malam ingatlah | jika yang hidup akan mengalami mati.)
  7. Lawan aja angkuh bêngis | lêngus lanas langar lancang | calak ladak sumalonong | aja êdak aja ngêpak | lan aja siya-siya | aja jail parapadu | lan aja parawadulan (Dan janganlah sombong dan jahat tak ramahberangasan, menakutkan dan semaunya sendiri | tak bertatakrama | jangan menginjak dan merendahkan orang | dan jangan berbuat sia-sia | jangan usil dan suka bertengkar | dan jangan suka mengadukan.)
  8. Kang kanggo ing môngsa mangkin | prayayi nom kang dèn gulang | kaya kang wus muni kuwe | lumaku têmên kajèna | tan nganggo etung murwat | lumaku kêkudhung sarung | anjaluk dèn dhodhokana (Yang berlaku di masa sekarang | bagi kalangan muda yang melakukan | seperti yang telah disebutkan itu | bertindak apapun tak dihormati | tidak mempergunakan pertimbangan | berjalan menutupi diri dengan sarung | meminta agar tak dikenali.)
  9. Pan tanpa kusur sayêkti | satriya tan wruh ing tata | ngunggulakên satriyane | yèn angarah dhinodhokan | anganggoa jajaran | yèn niyat lunga anyamur | aja dhodhokkên manungsa (Sesungguhnya tiada berguna | satria yang tidak mengerti aturan | mengunggulkan kesatriaannya | jika tak ingin dikenali | jadilah seperti patung | jika berniat pergi menyamar | jangan terlihat manusia lain.)
  10. Iku poma dipun eling | kaki mring pitutur ingwang | kang wis muni buri kuwe | yèn ana ingkang nganggoa | cawangan wong bêlasar | saking nora ngrungu tutur | lêbar tan dadi dandanan (Sungguh ingatlah | anakku atas nasihatku | yang telah dijelaskan sebelumnya | jika ada yang menjalankannya | jadilah orang yang tersesat | karena tidak mau mendengarkan nasihat | hancur tidak bisa dibetulkan lagi.)
  11. Barang gawe dipun eling | nganggoa têpa sarira | parentah lan sabênêre | aja ambêk kumawawa | amrih dèn wêdènana | dene ta wong kang wis luhung | gone amêngku mring bala (Dalam tiap tindakan ingatlah | pergunakan cermin diri | dalam perintah dan sebenarnya | jangan merasa bisa | sehingga ditakuti | sedangkan orang yang berderajat luhur | dalam mengurus bawahan.)
  12. Dèn prih wêdi sarta asih | pamêngkune maring wadya | winêruhêna ing gawe | dèn bisa aminta-minta | karyaning wadyanira | ing salungguh-lungguhipun | ana karyane priyôngga (Agar takut dan hormat | dalam mengelola bawahan | tunjukanlah tugasnya | aturlah pembagiannya | pekerjaan bawahanmu | dengan sejelas-jelasnya | sesuai tanggung jawabnya.)
  13. Sarta wêruhna ing bêcik | gantungana ing tatrapan | darapon pêthêl karyane | dimène aja sêmbrana | anglakoni ing karya | ywa dumèh asih sirèku |yèn lêleda tatrapana (Dan tunjukanlah yang benar | perlihatkan aturan | agar pekerjaannya tepat | jangan dibiarkan sembarangan | dalam melaksanakan tugas | jangan karena engkau sayang pada mereka | jika melanggar maka hukumlah.)
  14. Nadyan sanak-sanak ugi | yèn lêleda tinatrapan | murwatên lawan sisipe | darapon padha wêdia | ing wuri ywa lêleda | ing dana kramanirèku | aja pêgat dèn warata (Walau kerabat sekalipun | jika melanggar hukumlah | jelaskan atas kesalahannya | agar semua segan | di belakang hari jangan melanggar | sedangkan penghargaan | jangan sampai putus dan harus merata.)
  15. Lan maninge suta mami | mungguh anggêp wong ngawula | dèn suka sukur ing batos | aja pêgat ing panêdha | mring Hyang Kang Amisesa | ing raina wênginipun | mulyaning nagara tata (Hal lain juga wahai anakku | hargailah orang mengabdi | agar senang dan bersyukur dalam hati | jangan berhenti berdoa | kepada Tuhan Yang Maha Kuasa | baik di siang ataupun malam | dengan harapan agar mulialah negaranya.)
  16. Iku uga dèn pakeling | kalamun mulya kang praja | mupangati mring wong akèh | ing rina wêngi ywa pêgat | nênêdha mring Pangeran | tulusing karaton prabu | miwah arjaning nagara (Hal ini jangan sampai kau lupakan | karena jika negara dalam keadaan baik | akan bermanfaat bagi orang banyak | siang malam janganlah berhenti | mohon kepada Tuhan | atas keselamatan raja | serta kesejahteraan negara.)
  17. Iku wêwalêsing batin | mungguh wong suwitèng nata | ing lair sêtyatuhune | lawan cêcadhang sakarsa | badan datan lênggana | ing siyang dalu pan katur | pati uriping kawula (Itulah balasan batin | bagi orang yang mengabdi kepada raja | secara lahir benar setia dan patuh | dan selalu siap sedia | dirinya tak enggan | di siang dan malam menyerahkan | hidup dan matinya [kepada raja].)
  18. Gumantung karsaning gusti | iku traping wadya sêtya | nora kaya jaman mangke | yèn wis olèh kalungguhan | trape kaya wong dagang | ngetung tuna bathinipun | ing tyase datan rumasa (Bergantung pada kehendak raja | itulah sikap hamba setia | tidak seperti jaman sekarang | jika telah mendapat kedudukan | bersikap bagai orang dagang | menghitung untung rugi | dalam hati tiada perasaan.)
  19. Uwite dadi priyayi | sapa kang gawe mring sira | nora wêruh wiwitane | iya wêruhe witira | dadi saking rêruba | mulane ing batinipun | pangetunge lir wong dagang (Awal jadi bangsawan | siapakah yang mengangkat dirimu | karena telah lupa asal mula | maka lihatlah awal mulamu | berhasil karena menyuap | sehingga pada akhirnya | berhitung bagai pedagang.)
  20. Pikire gêlisa pulih | rêrubane duk ing dadya | ing rina wêngi ciptane | kapriye lamun bisaa | malês sihing bêndara | linggihe lawan tinuku | tan wurung angrusak desa (Dalam pikirannya agar segera kembali | uang suap saat diangkat dulu | di siang malam pikirannya | bagaimana agar bisa | membalas kebaikan tuannya | [atas] kedudukan yang dibeli | [hal ini] akhirnya akan merusak negara.)
  21. Pamrihe gêlisa bathi | nadyan besuk dèn pocota | duwèke sok wisa pulèh | kapriye lamun tataa | polahe salang-tunjang | padha kaya wong bêbruwun | tan etung duga prayoga (Maunya segera untung | walau besok dipecat | harta sebisa mungkin kembali | mana mungkin bisa menata | sedang sikapnya semaunya sendiri | bagaikan orang yang sedang memetik sayuran | tak menghitung baik buruknya.)
  22. Poma padha dèn pakeling | nganggoa sukur lan lila | narima ing sapancène | lan aja amrih sarama | mring wadya nandhang karya | lan padha amriha iku | arjane kang desa-desa (Sungguh selalu ingatlah | selalu bersyukur dan ikhlas | terimalah atas segala ketentuan-Nya | dan jangan berpamrih terhadap | bawahanmu yang bekerja | dan selalu berharaplah | atas kesejahteraan desa-desa.)
  23. Wong desa pan aja nganti | ewuh gone nambut karya | sêsawah miwah têgale | garu maluku têtêpa | aja dèn ulah-ulah | dimène tulus nênandur | pari kapas miwah jarak (Para penduduk desa jangan sampai | kesulitan saat bekerja | di sawah dan ladangnya | meratakan dan membajak | janganlah diganggu | agar mudah bercocok tanam | padi kapas dan jarak.)
  24. Yèn desa akèh wongnèki | ingkang bathi pasthi sira | wêktuning[17] pajêg undhake | dipun rèrèh pamrihira | aja nganti rêkasa | dèn wani kalah rumuhun | beya kurang paringana (Jika di desa banyak orang yang berhasil | yang untung adalah dirimu | karena semakin banyak pajaknya | jalankan usahamu dengan sabar | jangan sampai [mereka] kesulitan | beranilah mengalah dulu | jika kekurangan biaya berilah dahulu.)
  25. Kapriye gêmaha ugi | sakèhe kang desa-desa | salin bêkêl pêndhak Êpon | pamêtune jung sacacah | bêktine karobêlah | satêmah desane suwung | priyayi jaga pocotan (Bagaimana bisa makmur | di seluruh desa-desa | jika berganti pemimpin tiap hari Pon | tanah secacah | upetinya seratus lima puluh | sehingga desa menjadi kosong | pemimpinnya berganti-ganti.)
  26. Poma aja anglakoni | kaya pikir kang mangkana | tan wurung lingsêm têmahe | dèn padha angèstokêna | mring pitutur kang arja | nora nana alanipun | wong nglakoni kabêcikan (Sungguh jangan dilakukan | hal yang demikian | pada akhirnya akan malu sendiri | maka dari itu laksanakalah | atas nasihat yang baik | tak ada jeleknya | orang yang berbuat kebaikan.)
  27. Nonoman samêngko iki | yèn dèn pituturi arja | arang kang angrungokake | dèn samur asasêmbranan | êmoh yèn anirua | malah malês apitutur | pangrasane sampun wignya (Para pemuda jaman sekarang | ketika diberi nasihat yang baik | jarang yang mendengarkan | didengar sekilas dengan sembrono | tanpa mau meniru | justru membalas nasehat | merasa diri telah ahli.)
  28. Aja ta mangkono ugi | yèn ana wong cêcarita | rungokêna saunine | ingkang bêcik siranggoa | buwangên ingkang ala | anggitên sajroning kalbu | ywa nganggo budi nonoman (Janganlah seperti itu | jika ada orang yang bercerita | dengarkanlah isi ceritanya | cerita yang baik pakailah | buanglah yang buruk | berlatihlah di dalam batin | jangan berpikir seperti  anak muda. [tembang Sinom])

 XII. Sinom

  1. Ambêke kang wus utama | tan ngêndhak gunaning janmi | amiguna ing aguna | sasolahe kudu bathi | pintêre dèn alingi | bodhone dinèkèk ngayun | pamrihe dèn inaa | mring padha-padhaning janmi | suka bungah dèn ina sapadha-padha (Tabiat mereka yang sempurna | tak menyepelekan kepandaian orang | berguna bagi siapa saja | setiap perbuatannya menguntungkan orang lain | kepandaiannya ditutupi | kebodohannya diletakkan di muka | dengan harapan agar diremehkan | jangan sampai ada yang mengira bahwa dirinya pandai | ikhlas ketika dihina oleh sesamanya.)
  2. Ingsun uga tan mangkana | balilu kang sun alingi | kabisan sun dèkèk ngarsa | isin mênèk dèn arani | balilu ing sujanmi | nanging batin ingsun cubluk | parandene jroning tyas | lumaku ingaran wasis | tanpa ngrasa prandene sugih carita (Saya belum bisa bersikap seperti itu | kebodohan yang saya tutupi | kepandaian kuletakkan di depan | malu jika dikira | bodoh oleh sesama | namun ternyata aku sangat bodoh | namun dalam batin | mengaku serba bisa | tidak merasa hanya banyak )
  3. Tur duk ingsun maksih bocah | akèh kang amituturi | lakuning wong kuna-kuna | lêlabêtan ingkang bêcik | miwah carita ugi | kang kajaba saking ngêbuk | iku kang aran kojah | suprandene ingsun niki | têka nora nana undhaking kabisan (Dan ketika saya masih anak-anak | banyak yang memberi nasihat | perilaku orang jaman dahulu | pengabdian yang baik | dan cerita juga | yang tak tercatat | itu yang disebut dongeng | namun demikian diriku ini | tidak bertambah keahlian.)
  4. Carita gon ingsun nular | wong tuwa kang momong dhingin | akèh kang sugih carita | sun rungokkên rina wêngi | samêngko maksih eling | sawise diwasaningsun | bapak kang paring wulang | miwah ibu mituturi | tatakrama ing pratingkah kang raharja (Cerita yang kusebarkan | [dari] petuah orang tua yang mengasuh dulu | banyak yang kaya petuah | kudengarkan siang malam | hingga sekarangpun| teringat hingga aku dewasa | ayah yang memberi ajaran | sedang ibu beri nasihat | tata krama tingkah laku yang baik.)
  5. Nanging padha èstokêna | pitutur kang muni tulis | yèn sira nêdya raharja | anggonên pitutur iki | gon ingsun ngeling-eling | pitutur wong sêpuh-sêpuh | mugi padha bisaa | anganggo pitutur bêcik | ambrêkati wuruke wong tuwa-tuwa (Namun jalankanlah | nasihat yang tertulis | jika dirimu ingin selamat | pakailah nasihat ini | atas hal-hal yang aku sebutkan | nasihat orang-orang tua | semoga dapatlah | menjalankan nasihat baik | menjadi berkah dari nasihat orang di masa lalu.)
  6. Lan aja na lali padha | mring lêluhur ingkang dhingin | satindake dèn kawruhan | angurangi dhahar guling | gone amanting dhiri | amasuh sariranipun | têmune kang sinêja | mungguh wong nêdha ing Widhi | lamun têmên lawas enggale tinêkan (Dan janganlah ada yang lupa | kepada leluhur yang dulu | sikap perilakunya pelajarilah | mengurangi makan dan tidur | dalam melatih diri | membersihkan jiwa | agar tercapai kehendaknya | adapun orang meminta kepada Tuhan | walau lambat pasti akan terkabul.)
  7. Pangeran kang sipat murah | jurungi khajating dasih | ingkang têmên-tinêmênan | pan iku ujaring dalil | nyatane ana ugi | iya Ki Agêng ing Tarub | wiwitane nênêdha | tan pêdhot tumêkèng siwi | wayah buyut canggah warènge atômpa (Tuhan Yang Maha Pemurah | mengabulkan yang diminta hamba | yang sungguh-sungguh | itulah yang dikatakan dalil | [contoh] dalam kenyataan | yaitu Ki Ageng Tarub | yang berdoa dari awal | tidak terputus sampai kepada anak cucu buyut canggah wareng yang menerima [terkabulnya doa].)
  8. Panêmbahan Senapatya | kang jumênêng ing Matawis | iku kaparêng lan môngsa | dhawuh nugrahaning Widhi | saturune lêstari | saking brêkating lêluhur | mrih tulusing nugraha | ingkang kari-kari iki | wajib uga anirua lakunira (Panembahan Senopati | yang bertahta di Mataram | itu yang mendapatkan anugerah | juga ingin dan meminta | kemurahan Tuhan | anak cucunya selamat | atas barokah dari para leluhur | agar lestarinya anugrah | kepada yang ditinggalkannya | wajib kau tiru laku demikian.)
  9. Mring lêluhur kuna-kuna | ênggone amanting dhiri | iya sakuwasanira | sakuwate anglakoni | nyêgah turu sathithik | sarta nyuda dhaharipun | pirabara bisaa | kaya ingkang dhingin-dhingin | atirua sapratêlon saprapatan (Mencontoh leluhur di masa lalu | dalam melatih diri | sebatas kemampuanmu | sebatas kekuatanmu menjalankannya | mengurangi tidur sedikit | dan mengurangi makanmu | lebih baik bisa kaujalankan | sebagaimana di masa lalu | tirulah sepertiga atau seperempat.)
  10. Aa ta silih bêbasan | padha sinaua ugi | lara sajroning kapenak | suka sajroning prihatin | lawan ingkang prihatin | mapan suka ing jronipun | iku dèn sinaua | lan mati sajroning urip | ingkang kuna pan mêngkono kang dèn gulang (Ada juga peribahasa | agar kau pelajari | sakit ketika sehat | gembira ketika sengsara | terhadap yang sedang sengsara | maka berbahagialah di dalamny| hal itu pelajarilah | dan juga mati ketika masih hidup | orang di jaman dulu itulah yang diajarkan.)
  11. Pamoring gusti kawula | pan iku ingkang sayêkti | dadine sotya ludira | iku dèn waspada ugi | gampangane ta kaki | têmbaga lawan mas iku | linêbur ing dahana | luluh amor dadi siji | mari nama kêncana miwah têmbaga (Menyatunya Tuhan dan hamba | yang sebenarnya itu | jadinya roh suci | itu yang kau pelajari | sebagai gambaran wahai anaku | [bagai] tembaga dan emas | dilebur dalam api | mencair jadi satu | tiada yang bernama emas atau tembaga.)
  12. Ingaranana kêncana | pan wus kamoran têmbagi | ingaranana têmbaga | wus kamoran kêncana di | mila dipun wastani | mapan suwasa puniku | pamore mas têmbaga | pramila namane salin | lan rupane sayêkti puniku beda (Disebut emaspun | telah tercampur tembaga | disebut tembagapun telah tercampur emas sehingga dinamai | sebagai suasa | campuraemas tembaga | sehingga nama berganti | rupanyapun berbeda.)
  13. Cahya abang tuntung jênar | puniku suwasa murni | kalamun gawe suwasa | têmbagane nora bêcik | pambêsote tan rêsik | utawa nom êmasipun | iku dipun pandhinga | sorote pasthi tan sami | pan suwasa bubul arane punika (Rupa merah agak kekuningan | itu suasa murni | apabila dalam membuat suasa | tembaganya buruk | peleburannya tidak bersih | atau emasnya muda | jika dibandingkan | sinarnya pasti tidak sama | maka jadi suasa bubul itu namanya.)
  14. Yèn arsa karya suwasa | darapon dadine bêcik | amilihana têmbaga | olèha têmbaga prusi | binêsot ingkang rêsik | sarta mase ingkang sêpuh | rêsik tan kawoworan | dhasar sari pasthi dadi | iku kêna ingaran suwasa mulya (Jika ingin membuat suasa | agar jadi yang baik | pilihlah tembaga | dapatkan tembaga prusi | dilebur hingga bersih | dan emasnya pun yang tua | bersih tak tercampur apapun | dari bahan yang bagus pasti berhasil | itu yang disebut suasa mulia)
  15. Puniku mapan utama | têpane badan puniki | lamun arsa ngawruhana | pamore kawula gusti | sayêkti kudu rêsik | aja katempelan nêpsu | luamah lan amarah | sarta suci lair batin | dêdimène sarira bisa atunggal (Itu sebagai umpama | atas diri ini | jika ingin memahami| menyatunya hamba dengan Tuhan | harus benar-benar bersih | jangan tercampur nafsu | lawwamah dan amarah | serta suci lahir batin | sehingga jiwamu bening.)
  16. Lamun ora mangkonoa | sayêktine nora dadi | mungguh ngèlmu ingkang nyata | nora kêna dèn sasabi | ewuh gampang sayêkti | puniku wong duwe kawruh | gampang yèn winicara | angèl yèn durung marêngi | ing wêtune binuka jroning wardaya (Jika tidak demikian | yakinlah tidak akan terjadi | jika mencari ilmu yang nyata | tidak bisa disambil | sulit mudah itu sesungguhnya | itu bagi orang yang berilmu | mudah jika dibicarakan | sulit jika belum diperbolehkan | saatnya terbuka dalam hati.)
  17. Nanging ta sabarang karya | kang kinira dadi bêcik | pantês dèn talatènana | lawas-lawas bok pinanggih | den mantêp jroning ati | ngimankên tuduhing guru | aja uga bosênan | kalamun arsa utami | mapan ana dalile kang wus kalakyan (Maka atas segala tindakan | yang dianggap baik | pantas dilakukan dengan telaten | lama-kelamaan akan bisa ketemu | mantapkanlah dalam hati | yakinlah terhadap petunjuk guru | jangan cepat bosan | jika ingin jadi mulia | karena ada dalil yang telah membuktikan.)
  18. Para lêluhur sadaya | gone nênêdha ing Widhi | bisaa baboni praja | dadi ugêring rat Jawi | saking talatèn ugi | ênggone katiban wahyu | ing mula-mulanira | lakuning lêluhur dhingin | andhap-asor ênggone anamur lampah (Para leluhur semua | dalam memohon kepada Tuhan | agar bisa penguasa negara | menjadi panutan di Tanah Jawa | karena dijalankan dengan tekun | sehingga mendapat anugerah | sebagai awalnya | yang dijalankan oleh para leluhur di masa lalu | merendahkan diri ketika bertapa.)
  19. Tapane nganggo alingan | pan sami alaku tani | iku kang kinarya sasap | pamrihe aja katawis | ujub riya lan kibir | sumungah ingkang siningkur | lan êndi kang kanggonan | wahyuning karaton Jawi | tinempelan anggêpipun kumawula (Ketika bertapa berkedok | dengan jalan sambil bertani | itu yang digunakan sebagai penyamarannya | dengan harapan agar tidak nampak | pamer dan sombong | sifat manjapun telah ditinggalkannya | dan siapa yang mendapat | Wahyu Raja di Tanah Jawa | diikuti dengan menjadi abdi.)
  20. Puniku laku utama | tumindak sarta kakêlir | nora ngatingalkên lampah | wadine kang dèn alingi | panêdyane ing batin | pan jêro pangarahipun | asore ngêmu rasa | prayoga tiniru ugi | anak putu aja na tinggal lanjaran (Itu adalah sikap laku utama | bergerak dan menyamar tidak menunjukan apa yang sedang dijalankannya | rahasianya yang disembunyikan | cita-citanya di dalam batinnya | sungguh dalam tujuannya | dasarnya ilmu rasa | hal demikian baik untuk ditiru | anak cucu jangan meninggalkan panutan sesepuhnya.)
  21. Lawan ana kang wasiyat | prasapa kang dhingin-dhingin | wajib padha kawruhana | mring anak putu kang kari | lan aja na kang lali | anêrak wêwalêripun | marang lêluhur padha | kang minulyakkên ing Widhi | muga-muga muphangatana kang darah (Ada juga wasiat | larangan dari jaman dulu | wajib untuk diketahui | oleh anak cucu di kemudian hari | dan jangan sampai ada yang melupakan | melanggar larangan | dari para leluhurnya | yang selalu memuliakan Tuhan semoga bermanfaat atas keturunanku.)
  22. Wiwitan kang aprasapa | Ki Agêng ing Tarub wêling | ing satêdhak turunira | tan rinilan nganggo kêris | miwah waos tan kêni | kang awak waja puniku | lêmbu tan kêna dhahar | daginge lan ora kêni | angingua marang wong wandhan tan kêna (Pertama yang melarang | Ki Ageng Tarub berpesan | kepada anak keturunannya | tidak diperkenankan memakai keris | dan tombak yang | terbuat dari baja | sapi tak boleh dimakan | dagingnya dan tidak boleh | memelihara orang Wandhan.)
  23. Dene Ki Agêng Sêsela | prasapane nora kêni | ing satêdhak turunira | nyamping cindhe dèn walêri | kalawan nora kêni | ing ngarêpan nandur waluh | wohe tan kêna mangan | Panêmbahan Senapati | ing Ngalaga punika ingkang prasapa (Sedang Ki Ageng Sela | larangannya tidak boleh | atas anak keturunannya | memakai kain jenis Cinde dan tidak boleh | menanam labu di depan rumah | buahnya tidak boleh dimakan | Panembahan Senapati | larangannya adalah.)
  24. Ing satêdhak turunira | mapan nora dèn lilani | nitih kuda ulês napas | lan malih dipun walêri | nitih turôngga ugi | kang kêkoncèn surinipun | dhahar ngungkurkên lawang | ing wuri tan anunggoni | dipun emut aja na nêrak prasapa (Atas anak keturunannya | tidak diperkenankan | naik kuda berbulu Napas | dan dilarang juga | menaiki kuda | yang surinya dikepang | makan sambil membelakangi pintu | [bila] di belakangnya tidak ada yang menunggunya | ingatlah jangan sampai ada yang melanggarnya.)
  25. Jêng Sultan Agung Mataram | prasapane nora kêni | mring têdhake yèn nitiha | jaran bêndana yèn jurit | nganggo waos tan kêni | kang landheyan kayu wêrgu | lan tan ingakên darah | yèn tan bisa têmbang kawi | pan prayoga satêdhake sinaua (Sang Sultan Agung Mataram | wasiatnya tidak boleh | kepada anak turunnya | naik kuda yang rewel saat berperang | tidak boleh membawa tombak | yang bertangkai kayu wergu | dan tak diakui sebagai keturunan | jika tidak bisa nembang Jawa/Kawi | oleh karena itu keturunannya belajarlah.)
  26. Jêng Sunan Pakubuwana | kang jumênêng ing Samawis | kondur madêg Kartasura | prasapanipun tan kêni | nênggih kalamun nitih | dipôngga saturunipun | Sunan Prabu Mangkurat | walêr mring saturunnèki | tan linilan ngujung astana ing Bêtah (Sunan Pakubuwana | yang bertahta di Semarang | kembali ke Kartasura | larangannya tidak boleh | yaitu menaiki | gajah atas anak keturunannya | Sunan Mangkurat | melarang anak cucunya | dilarang berziarah ke makam Butuh.)
  27. Lawan tan kêna nganggoa | dhuwung sarungan tan mawi | kandêlan yèn nitih kuda | kabèh aja na kang lali | lan aja na gêgampil | puniku prasapanipun | nênggih Jêng Susuhunan | Pakubuwana ping kalih | mring satêdhak turunira linarangan (Dan tidak boleh memakai | keris tertutup tanpa pendhok jika naik kuda | jangan sampai ada yang melupakannya | dan jangan ada yang menganggap enteng | larangan dari | Sang Sunan | Pakubuwana kedua | kepada anak keturunan dilarang)
  28. Mangan apyun nora kêna | sinêretan dèn lilani | inguntal pan linarangan | sapa kang wani nglakoni | narajang walêr iki | yèn nganti kalêbon apyun | pan kêna ing prasapa | jinabakkên têdhaknèki | jêng susunan ingkang sumare Nglawiyan (Memakan candu tidak boleh | menghisapnya juga dilarang | menelannya pun tidak boleh | siapapun yang berani melakukannya | melanggar larangan ini | jika sampai kemasukan candu | akan terkena hukuman | dikeluarkan dari garis keturunan | dari Sunan yang dimakamkan di Laweyan.)
  29. Prasapa Jêng Susuhunan | Pakubuwana kaping tri | mring satêdhak turunira | mapan datan dèn lilani | agawe kandêl ugi | wong kang seje jinisipun | puniku linarangan | anak putu wuri-wuri | aja ana kang wani nrajang prasapa (Wasiat sang Sunan | Pakubuwana Ketiga | kepada anak keturunannya | tidak diperbolehkan | mengangkat panglima | dari bangsa asing | itu sangat dilarang | atas anak cucunya di belakang hari | jangan sampai ada yang berani melanggar wasiat ini.)
  30. Wontên walêr kaliwatan | saking lêluhur kang dhingin | linarangan angambaha | wana Krêndhawahanèki | dene kang amalêri | Sang Dananjaya ing dangu | lan malih winalêran | kabèh têdhaking Matawis | yèn dolana ing wana rami tan kêna (Ada wasiat yang terlewat | yang berasal dari leluhur masa lalu | dilarang memasuki | Hutan Krendhawahana | sedangkan yang memberi wasiat | Sang Dananjaya di masa lalu | dan ada larangan juga | semua keturunan Mataram | dilarang bermain di hutan Rami.)
  31. Dene sêsirikanira | yèn têdhaking Dêmak ugi | anganggo wulung tan kêna | lawan ta kang nyirik malih | bêbêd lonthang tan kêni | kalamun têdhak Madiun | lan payung dhandhan abang | têdhak Madura tan kêni | nganggo polèng lan bathikan parangrusak (Sedangkan larangan | atas keturunan Demak adalah | tak diperbolehkan memakai baju serba hitam | dan tidak diperkenankan pula | bersarung Lontan | bagi keturunan Madiun | serta menggunakan payung bertangkai merah | keturunan Madura | tidak boleh mengenakan kain bercorak poleng dan batik motif parang rusak.)
  32. Têdhaking Kudus tan kêna | adhahara daging sapi | têdhaking Sumênêp ika | nora kêna ajang piring | watu pan datan kêni | dhahar kidang dagingipun | mapan ta linarangan | godhong palasa kinardi | ajang mangan pan puniku nora kêna (Keturunan Kudus tidak boleh | memakan daging sapi | keturunan Sumenep itu | tidak boleh menggunakan piring | dari batu dan tidak boleh | memakan daging kijang | dan juga dilarang | menggunakan daun Plasa | untuk tempat makanan itu dilarang.)
  33. Kabèh anak putu padha | eling-elingên ywa lali | prasapa kang kuna-kuna | walêring lêluhur dhingin | èstokna ing jro ngati | aja nganti nêmu dudu | kalamun wani nêrak | pasthi tan manggih basuki | sinom salin girisa ingkang atômpa (Wahai semua anak cucu | ingatlah jangan sampai lupa | larangan dari jaman dahulu larangan leluhur dahulu | patuhilah sampai ke dalam hati | jangan sampai mendapat halangan | jika berani melanggar | pasti tidak akan menemukan keselamatan | [dan] yang muda menjadi ingat [tembang Girisa].)

 XIII. Girisa | WULANGREH PAKUBUWANA IV

  1. Anak putu dèn èstokna | warah wuruke si bapa | aja na ingkang sêmbrana | marang wuruke wong tuwa | ing lair batin dèn bisa | anganggo wuruking bapa | ing tyas dèn padha santosa | têguhêna jroning nala (Anak cucu patuhilah | ajaran dan nasihat sang ayah | jangan ada yang sembarangan | atas ajaran orang tua | di lahir dan batin upayalah | lakukan ajaran ayahmu | di batin agar sentosa | teguhkan dalam hatinya.)
  2. Aja na kurang panrima | ing pêpasthèning sarira | yèn saking Hyang Maha Mulya | nitahkên ing badanira | lawan dipun awas uga | asor luhur waras lara | tanapi bêgja cilaka | urip tanapi antaka (Jangan kurang menerima | atas takdir diri | jika dari Tuhan Yang Maha Mulia | tetapkan takdir dirimu | dan harus perhatikan pula | [derajat] rendahtinggi, sehatsakit | ataupun untung-celaka | hidup dan mati.)
  3. Iku saking ing Hyang Suksma | miwah ta ing umurira | kang cêndhak lawan kang dawa | wus pinêsthi mring Hyang Suksma | duraka yèn maidoa | miwah kurang panarima | ing lohkil mahphule kana | tulisane pan wis ana (Itu dari Tuhan | serta juga atas umurmu | yang pendek atau yang panjang | telah digariskan Tuhan | durhakalah jika mempertanyakannya | jadi kurang ikhlasnya | di Lauhul Mafudz | tulisan itu telah ada.)
  4. Yogya padha ngawruhana | sêsikune badanira | ya marang Hyang Maha Murba | kang misesa marang sira | yèn sira durung uninga | prayoga atêtakona | mring kang padha wruh ing makna | iku kang para ngulama (baiknya ketahuilah | cobaan dirimu | kepada Tuhan Yang Maha Kuasa | yang menguasai dirimu | jika engkau belum paham | sebaiknya bertanyalah | kepada yang telah paham makna itulah para Ulama.)
  5. Kang wis wruh rasaning kitab | darapon sira wêruha | wajib mokaling Hyang Suksma | miwah wajibing kawula | lan mokale kawruhana | miwah ta ing tatakrama | sarengat dipun waspada | batal karam takokêna (Yang telah tahu rahasia Kitab | agar dirimu paham pula | sifat wajib dan tak mungkin dari Tuhanmu | serta wajibnya hamba | serta larangan harus kau pahami | dan juga tentang tata krama | syariatpun pahamilah | [hukum] batal haram tanyakanlah.)
  6. Sunat lan pêrlu punika | prabot kanggo sabên dina | iku kaki dipun padha | têrang ing pitakonira | lan aja bosên jagongan | marang kang para ngulama | miwah wong kang wus sampurna | pangawruhe mring Hyang Suksma (Yang sunah dan yang perlu adalah | alat hidup setiap hari | wahai anakku agar menjadi | terang dalam pencarianmu | dan jangan bosan duduk bersama | dengan para Ulama | serta dengan orang yang sudah sempurna | pemahamannya tentang Tuhan.)
  7. Muwah patrap tatakrama | ing tindak-tanduk myang basa | kang tumiba marang nistha | tuwin kang tumibèng madya | tanapi tibèng utama | iku sira takokêna | ya marang wong kang sujana | miwah mring wong tuwa-tuwa (Adapun cara tata krama | dalam tingkah laku dan bahasa | yang mengarah keburukan | serta yang jatuh di tengah-tengah | atau jatuh terbaik | hal itu tanyakanlah | kepada orang yang benar-benar paham | serta kepada para tetua.)
  8. Kang padha bisa micara | tuwin kang ngaolah sastra | iku pantês takonana | bisa madhangkên tyasira | karana ujaring sastra | utawa têka carita | ingkang kinarya gendholan | amurukkên mring wong mudha (Yang sudah ahli dalam berbicara | serta para ahli sastra | itu yang pantas sebagai tempat bertanya | bisa mencerahkan batinmu | karena isi sastra yang baik itu dari cerita | yang menjadi pedomannya | untuk mengajari anak muda.)
  9. Lawan sok kêrêpa maca | sabarang layang carita | aja anampik mring layang | carita ing kuna-kuna | layang babat kawruhana | caritane luhurira | darapon sira wêruha | lêlakone wong prawira (Dan sering-seringlah membaca | buku cerita apa saja | jangan menolak buku | yang berisi cerita di jaman dulu | Serat Babad pahamilah | menceritakan leluhurmu | agar engkau  mengetahui | kisah hidup para perwira.)
  10. Miwah lêlakon nalika | kang para wali sadaya | kang padha olèh nugraha | asale saking punapa | miwah kang para satriya | kang digdaya ing ngayuda | lakune sira tirua | lêlabêtan kang utama (Sampai kisah dulu | yaitu para Wali semua | yang semua dapat anugerah | sebabnya darimana | serta kisah para satria | yang menang dalam perang | tindakannya tirulah | pengorbanan yang utama.)
  11. Nora susah amirungga | mungguh lakuning satriya | carita kabèh pan ana | kang nistha lan kang utama | kang asor lan luhur padha | miwah lakuning nagara | pan kabèh anèng carita | ala bêcik sira wruha (Tak perlu merasa aneh | tentang perjalanan para satria | semua cerita ada | yang nista dan yang utama | yang rendah dan yang luhur juga | serta kisah perjalanan negara | kesemuanya ada dalam cerita | yang baik dan buruk pahamilah.)
  12. Yèn durung mangarti sira | caritane takokêna | ya marang wong tuwa-tuwa | kang padha wruh ing carita | iku ingkang dadi uga | mundhak kapintêranira | nanging ta dipun elingan | sabarang ingkang kapyarsa (Jika engkau belum paham | ceritanya tanyakanlah | kepada para tetua | yang paham isi ceritanya | itu bisa menyebabkan | bertambah kepandaianmu | namun juga harus kau ingat semua yang kau dengar.)
  13. Aja na tiru ing bapa | bangêt tuna bodho mudha | kêthul tan duwe graita | katungkul mangan anendra | nanging anak putu padha | mugi Allah ambukaa | marang ing pitutur yogya | kabèh padha anyakêpa (Jangan meniru ayah ini | yang sangat merugi bodoh dan ilmunya masih muda | lambat berfikir dan tidak punya penalaran | terlalu banyak makan dan tidur | namun anak cucuku | semoga Allah membuka | atas nasihat baik | semuanya patuhilah.)
  14. Ing sawêwêkasing bapa | muga ta kalakonana | kabèh padha mituruta | panêdhaningsun mring Suksma | lanang wadon salamêta | manggiha suka raharja | ing donya miwah ngakerat | dinohna ing lara roga (Atas pesan sang Ayah semoga bisa terlaksana | semoga semua mematuhinya itulah permohonanku kepada Tuhan | baik laki-laki dan perempuan semoga selalu selamat | menemukan kebahagiaan dan keselamatan | di dunia dan akhirat | dijauhkan dari sakit dan coba.)
  15. Umure padha dawaa | padha atut aruntuta | marang sadulure padha | padha sugiha barana | tanapi sugiha putra | pêpaka jalu wanodya | kalawan maninge aja | nganti kapêgatan trêsna (Semoga panjang umur | dan hidup rukun | kepada semua saudara | semoga kaya harta | dan juga banyak anaknya | lengkaplah lelaki dan wanita | dan juga jangan sampai terputus rasa cintanya.)
  16. Padha uga dèn pracaya | aja sumêlang ing nala | kabèh pitutur punika | mapan wahyuning Hyang Suksma | dhawuh mring sira sadaya | jalaraning saking bapa | Hyang Suksma paring nugraha | marang anak ingsun padha (Agar percayalah | jangan khawatir di hatimu | semua nasihat ini | adalah Wahyu dari Tuhan | yang diperintahkan kepada engkau semua| lantaran dari ayah | Tuhan memberi anugerah | kepada anak cucuku semua.)
  17. Dèn bisa nampani padha | mungguh sasmitaning Suksma | ingkang dhawuh maring sira | winêruhkên bêcik ala | anyêgah karêpanira | marang panggawe kang ala | kang tumiba siya-siya | iku pêparing Hyang Suksma (Semoga dapat menerima | atas petunjuk Tuhan | yang perintah kepada dirimu | memberitahukan yang baik dan jahat | dan mencegah kehendakmu | atas tindakan buruk | yang berakhir sia-sia | itu adalah pemberian Tuhan.)
  18. Paring peling marang sira | tinuduhakên ing marga | kang bênêr kang kanggo uga | ing dunya ingkang sampurna | mugi anak putu padha | kênaa dadi tuladha | kabêcikaning manungsa | tinirua ing sujanma (Yang memberi peringatan kepada dirimu | memberi petunjuk jalan | yang benar dan dapat dipakai | di dunia yang sempurna | semoga anak cucu semua | dapatlah jadi teladan | perbuatan baik manusia | semoga ditiru oleh sesama.)
  19. Sakèhing wong kapengina | aniru ing solahbawa | marang anak putu padha | anggêpe wêdi asiha | kinalulutan ing bapa | kèdhêpa parentahira | tulusa mukti wibawa | ing satêdhak turunira (Banyak orang menginginkan | meniru tingkah laku kepada anak cucuku semoga selalu disegani | didekati oleh teman | dipatuhi perintahmu | tetaplah mulia dan berwibawa | atas semua anak cucu keturunanmu.)
  20. Dinohna saking duraka | winantua ing nugraha | sakèhe nak putu padha | ingkang ngimanakên uga | marang pituturing bapa | Allah kang nyêmbadanana | ing pandonganingsun iya | ing tyas ingsun wus rumasa (Dijauhkan dari perbuatan durhaka | tambahkanlah anugerah | atas semua anak cucu | yang mempercayai | atas nasihat ayah | Allah yang mengabulkan | atas doaku ini | di dalam batinku telah merasa.)
  21. Wak ingsun upama surya | lingsir kulon wayahira | pêdhak mring surupe uga | atêbih maring timbulnya | pira lawase nèng dunya | ing kauripaning janma | môngsa nganti satus warsa | iya umuring manungsa (Badanku ini ibarat matahari | sudah di waktu sore | sudah mendekati tenggelam | jauh dari waktu terbitnya | berapa lamanya di dunia | dalam kehidupan manusia | akankah sampai seratus tahun | umur dari manusia.)
  22. Mulane sun muruk marang | kabèhe atmajaningwang | sun tulis sun wèhi têmbang | darapon padha rahaba | ênggone padha amaca | sarta ngrasakkên carita | aja bosên dèn apalna | ing rina wêngi elinga (Sehingga saya mengajarkan pada semua anak cucuku | kutulis kuberi nyanyian | agar senang ketika membaca | serta memahami cerita | jangan bosan dan hapalkan | di siang malam selalu ingatlah.)
  23. Lan mugi padha tirua | kaya lêluhure padha | sudira bêtah atapa | sarta waskitha ing nala | ing kasampurnaning gêsang | kang patitis nora mamang | iku ta panêdhaningwang | muga padha kalakona (Dan semoga bisa meniru | seperti para leluhurnya | berani tahan bertapa | serta paham di hati | atas kesempurnaan hidup | yang hidup pun tak ragu | itulah pengharapanku | semogalah terkabul.)
  24. Titi tamat kang carita | sêrat wêwalêr mring putra | kang yasa sêrat punika | nênggih Kangjêng Susuhunan | Pakubuwana kaping pat | ing galih panêdyanira | kang amaca kang miyarsa | yèn lali muga elinga (Telah tamatlah cerita | surat nasihat kepada putra | yang membuat serat ini | adalah Kanjeng Sunan | Pakubuwana Keempat | di inti harapannya | bagi yang baca dan yang dengar | jika lupa semoga ingat)
  25. Têlasing panuratira | sasi Bêsar ping sangalas | Akad Kaliwon taun Dal | tata guna swarèng nata | môngsastha windu Sancaya | wuku Sungsang kang atômpa | ya Allah kang luwih wikan | obah osiking kawula (Selesai penulisan | pada bulan besar tanggal sembilan belas | Minggu Kliwon tahun Dal | Tata Guna Swareng Nata [sengkala tahun: 1735 Saka] | Pranata mangsa : Windu Sancaya | Wuku Sungsang yang terjadi | wahai Allah yang Maha Tahu | atas tingkah dan cetusan hati hamba-Nya.)

Kagungan dalem serat pawukon pananggalan yasan dalem ingkang sinuhun kangjeng Susuhunan Pakubuwana ingkang kaping pitu, tetedhakan yasanipun ingkang rama panjenengan dalem ingkang sinuhun Susuhunan Pakubuwana ingkang kaping sekawan. (Surat keterangan waktu Sri Baginda yang dibuat oleh Sri Baginda Susuhunan Pakubuwana Ketujuh, menandai ciptaan ayahandanya Sri Baginda Susuhunan Pakubuwana Keempat)

Kala dhawahing pangandika dalem, awitipun ingandikakaken ndehak ing dinten Sabtu Legi, wanci jam satunggil siyang, wuku: Tolu, tanggal kaping 17 Rejeb, mangsa kalima, ing tahun Jimawal. Angkaning warsa 1765 windu: Sancaya, sinangkalan: Misik Rasa Sabdaning Ratu. (Saat Paduka bertitah, perintah Sri Baginda bertepatan dengan hari Sabtu Legi, jam satu siang, wuku Tolu, tanggal 17 Rajab, mangsa kalima, di tahun Jumawal. Tahun angka 1765, windu Sancaya, bersengkalan misik rasa sabdaning ratu)

Ingkang nyerat abdi dalem carik Ngabei Sastrawijaya, ing Surakarta-adiningrat, ing kawan taun sampurna panedhakipun kagungan dalem serat wukon pananggalan sapanunggilipun, ing dinten Respati Manis, enjing wanci pukul 10, tanggal kaping 28, wulan Jumadilakir, wuku Gumbreg ing taun Be, sinangkalan: Sarira Rumasa Katitih ing Ratu, Windu: Sancaya. (Yang menulis abdi paduka juru tulis Ngabehi Sastrawijaya di Surakarta Hadiningrat, empat tahun setelah turunnya surat keterangan waktu Sri Baginda dan penanggalan yang lain, di hari Kamis Legi, pagi hari jam 10, tanggal 28, bulan Jumadilakir, wuku Gumbreg di tahun Be, bersengkala sarira rumasa katitih ing ratu, windu Sancaya)

Sumber:

  1. http://sastra.org/bahasa-dan-budaya/38-kamus-dan-leksikon/1223-wulang-reh-pakubuwana-iv-1931-226 accessed on April 07, 2017 at 11:40
  2. https://omahdalang.com/
  3. http://sastra.org/bahasa-dan-budaya/38-kamus-dan-leksikon accessed on April 07, 2017 at 11:40
  4. http://202.152.135.5/web_kamusbahasajawa/index.php retrieved on April 07, 2017 at 11:40
  5. http://kianomsawukir.blogspot.com/2015/10/terjemahan-serat-wulangreh_72.html retrieved on April 07, 2017 at 11:40
  6. https://panditoblog.wordpress.com/2012/05/17/serat-wulangreh/ retrieved on April 07, 2017 at 11:40
  7. http://hanacarakabudayajawa.blogspot.com/2011/07/bahasa-kawi-4-jarwa.html accessed on April 07, 2017 at 11:40

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *